„Kazania sejmowe” Piotra Skargi należą do jednych z najważniejszych zabytków polskiej literatury. Dzieło nadwornego kaznodziei króla Zygmunta III Wazy porusza problemy trapiące Rzeczpospolitą doby renesansu. Od strony motywów literackich, możemy w nim znaleźć toposy: ojczyzny jako okrętu, jako matki, motyw króla, wiary, Kościoła. Skarga wykorzystuje również motyw grzechu.
Spis treści
Całość „Kazań…” poświęcona jest problemom trawiącym Rzeczpospolitą w czasach Piotra Skargi. Gorliwy patriota i duchowny wielokrotnie używa w swoim dziele słowa „ojczyzna”, podkreślając jej wartość i znaczenie dla każdego obywatela. Skarga rozumie Polskę nie tylko jako określony obszar geograficzny czy państwo o konkretnych granicach, ale przede wszystkim jako wspólnotę kulturową i historyczną, którą tworzą jej mieszkańcy. Pragnie uświadomić im ich odpowiedzialność za losy kraju oraz konsekwencje ich postępowania. „Kazania sejmowe” są zatem manifestem politycznym oraz aktem troski o przyszłość Rzeczypospolitej, wzywającym do refleksji i działań na rzecz jej dobra.
Ta alegoria, mająca swoje korzenie w literaturze starożytnej, została przez autora użyta w drugim kazaniu, aby unaocznić odbiorcom zagrożenia, mogące doprowadzić do upadku Rzeczypospolitej. Skarga przedstawia Polskę jako okręt płynący przez wzburzone morze historii, a jego załogą są mieszkańcy kraju. Gdy statek zaczyna tonąć, nierozważni i samolubni pasażerowie myślą jedynie o ratowaniu własnego dobytku, nie zważając na los wspólnoty. Tymczasem mądrzy ludzie rozumieją, że jeśli nie podejmą wspólnego wysiłku, aby uratować okręt, zginą nie tylko oni sami, ale również przepadną ich majątki.
W drugim kazaniu Skarga używa sformułowania: „Rzeczpospolita matką wam jest, a nie macochą”, sugerując, że Polska troszczy się o swoich obywateli. Autor odwołuje się do emocji swoich słuchaczy, przedstawiając ojczyznę jako kochającą, cierpliwą matkę. Jednocześnie Skarga piętnuje szlachtę za ich egoizm, brak troski o kraj i niewdzięczność wobec Rzeczypospolitej. Personifikacja ojczyzny jako matki uskarżającej się na okradanie i brak szacunku ze strony własnych dzieci jest wyrazistym zabiegiem retorycznym, mającym skłonić odbiorców do refleksji nad ich postawą wobec wspólnego dobra.
Piotr Skarga był zdecydowanym zwolennikiem silnej władzy monarszej. W szóstym i siódmym kazaniu wyraźnie podkreśla swoje krytyczne podejście do idei demokracji szlacheckiej, która w jego opinii prowadziła do anarchii i osłabienia państwa. Dla jezuity król był pomazańcem Bożym, osobą, której mandat do rządzenia pochodzi bezpośrednio od Stwórcy. Skarga wielokrotnie wskazuje na korzyści płynące z silnej władzy, odwołując się do historii oraz Pisma Świętego. W swoich kazaniach przywołuje postaci wielkich cesarzy i królów, którzy dzięki zdecydowanym rządom potrafili zapewnić swoim krajom stabilność. Według Skargi silna monarchia była gwarantem ładu społecznego.
Dla Skargi tylko szczere zawierzenie Bogu mogło uchronić Rzeczpospolitą przed upadkiem. Według jezuity wszelkie nieszczęścia spadające na Polskę są konsekwencją porzucenia zasad wiary. W jego rozumieniu istnieją różne rodzaje wiary, jednak jedyną prawdziwą jest wiara katolicka. Skarga ostro potępia protestantów, których nazywa heretykami. Wskazuje, że ich interpretacja Pisma Świętego jest błędna, ponieważ brakuje im odpowiedniego przygotowania teologicznego. Uważa, że odstępstwo od katolicyzmu jest wynikiem pychy i braku troski o czystość nauk chrześcijańskich. Motyw wiary jest więc nierozerwalnie związany z koncepcją państwa i jego losów — według Skargi Rzeczpospolita może przetrwać tylko jako kraj wierny Bogu i Kościołowi.
Skarga podkreśla doniosłą rolę Kościoła katolickiego w życiu społecznym i politycznym Rzeczypospolitej. Dzieło powstało w okresie reformacji i kontrreformacji, kiedy to protestantyzm dynamicznie się rozwijał, a Kościół katolicki podejmował działania mające na celu jego zwalczanie. Skarga, jako jezuita, był gorącym obrońcą katolicyzmu i widział w Kościele nie tylko instytucję religijną, ale także filar stabilności państwa. W swoich kazaniach nie tylko bronił Kościoła, ale także atakował protestantów, przedstawiając ich jako zagrożenie dla jedności i moralności narodu. Poświęcił temu tematowi aż dwa kazania, a odnosił się do niego także w trzech kolejnych.
Piotr Skarga często sięga po motywy biblijne. Wykorzystuje je, aby wzmocnić swoje argumenty dotyczące losów Rzeczpospolitej. W szóstym kazaniu broni idei silnej władzy królewskiej, powołując się na postać Saula, pierwszego króla Izraela, oraz okoliczności jego intronizacji. Odwołuje się także do nadania praw Izraelowi przez Mojżesza oraz męstwa Judyty. Motywy te wzmacniają przekaz Skargi i dodają jego argumentacji powagi.
W ósmym kazaniu Skarga zwraca uwagę na liczne grzechy trawiące społeczeństwo Rzeczypospolitej. Uważa, że skłonność do czynienia zła jest chorobą narodu, która prowadzi do jego osłabienia. Podkreśla, że postępowanie jednostki wpływa na dobro całej społeczności. Wymienia wiele „grzechów jawnych”, takich jak zwady sąsiedzkie, zabójstwa, rozpusta, chciwość, nieuczciwość i rozrzutność. Piętnuje także wykorzystywanie pozycji społecznej do ucisku słabszych oraz tolerowanie herezji. Według Skargi tylko moralna odnowa społeczeństwa może ocalić Polskę przed upadkiem.
Aktualizacja: 2025-03-13 16:43:51.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.