Powszechnie uważa się, że koncepcję ojczyzny Polacy utożsamiali od wieków z ziemią swoich przodków, ale także z postacią matki, która karmi swoje dzieci. Motyw ojczyzny często ukazuje silną więź człowieka z krajem, w którym się urodził, podkreślając gotowość do poświęceń w jego obronie. W literaturze ojczyzna bywa przedstawiana jako wartość nadrzędna, nierozerwalnie związana z tożsamością i pamięcią narodową.
Spis treści
Motyw ojczyzny-matki jest zestawieniem dwóch pojęć. Ojczyzna (łac. patria) oznacza kraj, z którego wywodzimy swoje pochodzenie i do którego czujemy wyjątkowe emocjonalne przywiązanie. Jesteśmy przywiązani do jego historii, tradycji, do niego odnosimy naszą tożsamość. Podobnie matka — kobieta, która nas urodziła, dała nam początek i pierwszą tożsamość. Otacza nas opieką, karmi, uczy życia. Przywiązujemy się do niej emocjonalnie. Wiele jej zawdzięczamy, chociaż ona nie pragnie niczego w zamian, darząc nas bezwarunkowym uczuciem, miłością bezinteresowną. Motyw ojczyzny-matki nie jest tylko poetyckim zabiegiem. Ma konkretny cel - wykorzystuje emocjonalny wydźwięk postaci matki do zwrócenia uwagi na nasze podejście do sprawy kraju. Zestawiając matkę z ojczyzną, autor buduje poczucie odwzajemnienie miłości, wdzięczności oraz potrzebę ochrony państwa.
Piotr Skarga zauważa wiele podobieństw między matką a ojczyzną. Mówi o Polsce: „matką wam jest, a nie macochą”. Podkreśla Rzeczpospolitą jako źródło tożsamości kulturowej narodu. Wskazuje na bezpieczeństwo, którym obdarowuje mieszkańców. Mówi o możliwości wzrostu ekonomicznego w jej granicach. Wspomina również o wolności osobistej, której brak w innych państwach — o tyraniach, określanych mianem „macochy”.
Motyw ten wykorzystany jest do piętnowania postawy szlachty wobec ojczyzny. Skarga celowo personifikuje Rzeczpospolitą; czyni z niej skarżącą się na dzieci matkę. Rodzicielka zwraca uwagę, że własne potomstwo żałuje pieniędzy na jej utrzymanie, a nawet jest przez nie notorycznie okradana. Tymczasem ojczyzna-matka robi wszystko, żeby tylko zapewnić swoim dzieciom-szlachcicom bezpieczeństwo.
Zgodnie z zastosowaniem toposu ojczyzny-matki, Skarga buduje emocjonalny związek między obywatelem a państwem. Związek, w jakim wyraźnie wskazuje na złą postawę Polaków wobec Rzeczpospolitej. Poprzez emocjonalny nacisk, jezuita pragnie wpłynąć na podejście szlachty.
W użyciu toposu ojczyzny-matki, Jezuita zakorzenił taki sposób myślenia o ojczyźnie na stałe w polskiej mentalności. Odwoływał się do jego pism zarówno Adam Mickiewicz w „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego”, jak i Henryk Sienkiewicz w swojej „Trylogii”.
Aktualizacja: 2025-04-07 11:26:06.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.