Patriotyzm to słowo będące na ustach wielu ludzi. Szafują nim politycy, powołują się na niego ideolodzy i działacze społeczni. Każdy z nich zdaje się przy tym inaczej rozumieć pojęcie patriotyzmu. Jak więc rozumieć to, co najprościej ujmujemy jako umiłowanie ojczyzny? Czym jest prawdziwy patriotyzm? Bazując na wcześniejszej, niezwykle prostej definicji, możemy powiedzieć, że polega on na stawianiu interesów wspólnoty ponad własne. Dowodzą tego rozliczne dzieła literackie, jakie na przestrzeni wieków podejmowały ten temat. Jednym z nich jest „Kazanie wtóre” Piotra Skargi. Kilkanaście lat wcześniej Jan Kochanowski ujął temat patriotyzmu w „Pieśni IX”. Obu wyprzedził zaś słynny Tyrteusz, jeszcze w starożytności pisząc wiersz „Rzecz to piękna”. Wszystkie trzy dzieła posłużą w poniższym tekście do naświetlenia prawdziwego patriotyzmu, jako sztuki stawiania interesów wspólnoty ponad prywatę.
Ksiądz Piotr Skarga zapisał się w pamięci potomnych jako twórca słynnych „Kazań sejmowych”. Stworzone z okazji sejmu 1597 roku, podejmują szeroko rozumiana tematykę uzdrowienia Rzeczpospolitej. Duchowny nakreśla w nich problemy powodujące osłabienie państwa, takie jak brak silnej władzy monarszej, prywatę szlachty i tolerancję dla ruchów protestanckich.
Drugie kazanie z tego zbioru poświęcone jest właśnie patriotycznej postawie mieszkańców państwa. Ksiądz Skarga ukazuje w niej rozliczne dobrodziejstwa, jakimi cieszą się mieszkańcy Rzeczpospolitej. Wskazuje jednak, że wyraźnie nie odpłacają się za to ojczyźnie. Szlachta gromadzi dobra materialne, stając się coraz bogatsza i lepiej ubrana. Tymczasem, jak zauważa Skarga, Rzeczpospolita biednieje. Sarmaci dbają bowiem o prywatę, nie zaś o dobro wspólne. Mnożą się też wzajemne animozje, które rozsadzają jedność państwa od środka. Tę prywatę, rozumianą też jako wewnętrzne tarcia między szlachtą, Skarga nazywa jedną z sześciu chorób trawiących Rzeczpospolitą.
Kaznodzieja widzi więc siłę ojczyzny w jedności jej mieszkańców oraz zdolności do poświęcenia własnego majątku na rzecz wspólnoty. Kontekst kazania w tej materii to niechęć szlachty do podatków, za które król chciał między innymi wzmacniać wojsko Rzeczpospolitej. Jeżeli przyjmiemy słowa Skargi jako punkt wyjścia, możemy przyjąć, że rozumie on patriotyzm jako poświęcenie prywatnych ambicji dla ojczyzny. Jeżeli bowiem w walkach wewnętrznych i braku skłonności do płacenia podatków widzi słabość państwa, to działanie odwrotne uważa za propaństwowe.
Dwadzieścia dwa lata wcześniej, bo w 1575 roku, Jan Kochanowski popełnił swoją „Pieśń V”, inspirowaną spustoszeniem Podola przez czambuły tatarskie. To wydarzenie o apokaliptycznej wręcz skali dla współczesnych poecie ludzi, wzbudziło w nim refleksję nad patriotyzmem. Opisując straszliwe pohańbienie zniewolonych kobiet i dzieci przez pogańskich bisurmanów, Kochanowski wzywa do walki przeciwko kolejnym najazdom. Wskazuje, że bogata szlachta powinna uszczknąć ze swoich majątków pieniądze na armię, ale również sama stanąć do walki o spokój Rzeczpospolitej. Jedynie własne poświęcenie oraz postawienie wspólnoty ponad prywatę może bowiem przynieść pokój.
Poeta z Czarnolasu postuluje tu bardzo ciekawą myśl. Mianowicie widzi on w obronie Rzeczpospolitej interes jej mieszkańców. W jego odczuciu poświęcenie dla dobra ojczyzny przynosi wymierne korzyści, ponieważ zapewnia upragniony pokój. Tym samym pojęcie „rzeczpospolitej”, rzeczy wspólnej, staje się tutaj dosłowne. Kochanowski pokazuje praktyczność podejścia patriotycznego. Poświęcenie swoich interesów dla dobra wspólnego czyni ojczyznę silną. Ta siła zaś zapewnia jej mieszkańcom miejsce do pokojowego rozwoju.
Tyrteusz to najstarszy z wyżej wymienionych apologetów patriotyzmu. W wierszu „Rzecz to piękna” przedstawia on tezę, że człowiek powinien umieć poświęcić nawet życie obronie swojego kraju. Tchórz traci bowiem więcej, niż zyskuje, ratując własną skórę. Pohańbiony wydany jest na pastwę obcych ludzi i tułaczkę. Tym samym Tyrteusz idzie podobny tokiem rozumowania o Kochanowski. Ojczyzna to rzecz wspólna, miejsce spokojnego egzystowania wspólnoty. Patriota musi umieć poświęcić dla niej wszystko, ponieważ jedynie w sile ojczyzny leży zapewnienie o pokoju jej mieszkańców. Ratując siebie i swój dobytek w istocie traci on wolność i sławę. Te zaś, jako wartości nadrzędne, godne są każdej ofiary.
Najprostsza definicja patriotyzmu to umiłowanie ojczyzny. Nie ma zaś większej oznaki miłości, jak poświęcenie. Jest więc patriotyzm w istocie stawianiem dobra ogółu ponad swoje. W takim rozumieniu nie jest ani zaborczy, ani zamknięty na innych. Stanowi wyraz troski, postawę godną naśladowania.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.