Co oznaczało bycie patriotą w świetle literatury polskiego renesansu? Odwołaj się do konkretnych utworów

Autor Piotr Skarga
Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Renesans to okres kojarzący się głównie z odrodzeniem antycznego dziedzictwa Europy. Dzięki napływowi dawno zaginionych na zachodzie ksiąg po upadku Konstantynopola możliwy był rozkwit literatury, nauki i sztuki. Warto jednak pamiętać, że czasy te to również odrodzenia na szerszą skalę idei republikańskich. Za nimi idą zaś w parze początki podejścia, które współcześni nam socjologowie nazwą patriotyzmem. Jak każda tego typu idea rozumiana była nieco odmienne niż dzisiaj, a to ze względu na pryzmat swoich czasów. Co więc oznaczało bycie patriotą w ujęciu renesansowym? Najlepiej odpowiedzieć na to pytanie poprzez przykłady z literatury bodaj największej republiki epoki — Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przyjrzyjmy się wiec, jak nasi przodkowie rozumieli pojęcie patriotyzmu, analizując „Kazania sejmowe” księdza Piotra Skargi oraz dramat nowożytny „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego

Ksiądz Piotr Skarga uchodziłby dzisiaj za niezwykle politycznie zaangażowanego kapłana, a niektóre z jego tez zostałyby uznane wręcz za skrajne. Niemniej jednak napisane za czasów Zygmunta III Wazy Kazania sejmowe są doskonałym zbiorem przemyśleń wybitnego intelektualisty, zatroskanego o losy swojego kraju. Przebija przez nie specyficzne rozumienie patriotyzmu, któremu niezwykle blisko do współczesnej jego formy.

Ksiądz Skarga podkreśla bowiem przede wszystkim nadrzędność rzeczy wspólnej — kraju, ponad interes prywatny. Problem zbyt małej miłości do ojczyzny uznaje za pierwszą z sześciu trawiących Rzeczpospolitą chorób. Patriotyzm renesansowego obywatela jest więc myśleniem o ojczyźnie w charakterze matki, która przynosi wiele korzyści, ale o którą trzeba dbać. Stawianie wspólnego dobra ucieleśnionego w ojczyźnie na pierwszym miejscu wedle Skargi polega na korzystaniu z przywilejów i możliwości politycznych dla ustalania praw wzmacniających kraj, a nie służących jednostce. Skarga wspomina również o potrzebie poświęcenia dla Rzeczpospolitej. Chwali złotą wolność szlachecką, ganiąc przy tym samowolę i podkreślając, że bez silnej władzy centralnej w ręce króla państwo słabnie.

Możemy tym samym wnioskować, że ksiądz Piotr Skarga patriotyzm rozumiał bardzo podobnie do nas, mianowicie jako miłość do ojczyzny, okazywaną poprzez troskę o dobro wspólne obywateli.

W ujęciu negatywny podobnego tematu podjął się Jan Kochanowski. Poeta z Czarnolasu w swoim nowożytnym dramacie „Odprawa posłów greckich” ujął dokładnie, czym patriotyzm nie jest i do czego prowadzi zarzucenie tej obywatelskiej cnoty. Wykorzystując do tego znaną powszechnie historię wojny trojańskiej, ukazał społeczeństwo skazujące własny kraj na zagładę w imię interesów niegodziwego demagoga. Postawa Parysa, bo o nim tutaj mowa, jest przez poetę wyraźnie potępiona. Książę trojański wykorzystuje dawne niesnaski między mieszkańcami miasta i Achajami do podburzenia krajan i wywołania korzystnej dla siebie wojny. Rzecz jasna z eposu Homera wiemy, jak bardzo Parys się myli.

Patriotyzm wyrażają krytyczne względem Trojan słowa Ulissesa: O nierządne królestwo i zginienia bliskie, Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość. Achajski wódz widzi sprzedajność i rozpustę młodzieży wrogiego miasta, upatruje przez to jako niezdolną do poświęcenia ojczyźnie. Uważa też, że takie postępowanie uboży państwo, doprowadza do ruiny. Tym samym potwierdza, że patriotyzm to zdolność poświecenia dla swojego kraju i budowanie jego potęgi poprzez sprawiedliwe działanie obywatelskie. Trojanie niestety nie potrafili się tak zachowywać, co ostatecznie doprowadziło ich miasto do zagłady.

Patriotyzm ludzi renesansu nie był więc znacząco różny od naszego pojmowania tej idei. Przyjmował tylko nieco ostrzejszą formę, ze względu na burzliwe czasy. Obecne pokolenia, nawykłe do pokoju, często widzą go bardziej jako działanie obywatelskie i prospołeczne. Człowiek renesansu kładł równie duży nacisk na czynną obronę stnienia państwa.


Przeczytaj także: Na czym polega prawdziwy patriotyzm? Odwołaj się do fragmentu kazania Piotra Skargi, pieśni Jana Kochanowskiego i wybranych tekstów kultury

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.