„Kazania sejmowe” Piotra Skargi to jedno z najważniejszych dzieł polskiej literatury politycznej. Powstałe pod wpływem nieudanych obrad sejmu z 1597 roku, skierowane są do polskiej szlachty. Kaznodzieja wymienia w nich sześć „chorób” trawiących Rzeczpospolitą. Nawołuje do zmiany podejścia względem państwa i gruntownej reformy społeczno-politycznej.
Spis treści
Jak wskazuje sama nazwa utworu, jest to zbiór 8 kazań o tematyce politycznej. Mają one na celu wskazanie podstawowych problemów w życiu publicznym Rzeczpospolitej. Skarga nie ogranicza się jednak tylko do napominania odbiorców kazań — senatorów i szlachty obradującej na sejmie. Przedstawia również konkretny plan polityczny, stanowiący zdaniem duchownego remedium na „sześć chorób” trawiących Rzeczpospolitą.
Pierwsze kazanie stanowi wstęp do reszty zbioru. Jego adresatami są senatorowie, których kaznodzieja napomina o potrzebie mądrego debatowania nad losami Rzeczpospolitej. Tutaj przystępuje do omówienia samego znaczenia mądrości i rozumu. Zdaniem Skargi rozum można dzielić na ziemski (zdominowany przez chęć przetrwania) i diabelski (pragnący złego). Władca powinien kierować się jednak rozumem wyższym, który bierze pod uwagę również zbawienie duszy poddanych.
Skarga definiuje 6 „chorób” trawiących Rzeczpospolitą w jego czasach. Są to: przedkładanie prywatnego zysku ponad dobro państwa, niezgoda społeczna, utrata znaczenia wiary katolickiej w kraju i szerzenie się protestantyzmu, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa oraz moralny upadek społeczeństwa.
Pierwszym problemem jest prywata. Zdaniem Skargi szlachta bardzo dba o swoje majątki, ale niewiele przejmuje się dobrostanem państwa. Wypomina Polakom obrastanie w bogactwa, a zarazem wydawanie niewielkich sum na pożytek publiczny. Tymczasem to właśnie Rzeczpospolita daje im możliwość bogacenia. Bez własnego, silnego państwa, szlachta nie byłaby w stanie zdobyć takich bogactw. Skarga do wytłumaczenia tego wykorzystuje alegorię statku-ojczyzny. Państwo jest dla niego statkiem — jeżeli zostanie zniszczone, zgubi wszystkich. Niezależnie od bogactw. Dlatego należy dbać o jego dobrostan.
Druga choroba to szlacheckie pieniactwo. Autor zauważa, że Polacy żyją w dużej społecznej niezgodzie. Często sądzą się między sobą i pozostają wobec siebie nieżyczliwi. Tymczasem społeczna zgoda to podstawa silnego państwa. Wewnętrzne konflikty może łatwo wykorzystać nieprzyjaciel i zniszczyć osłabioną Rzeczpospolitą.
Trzeci problem jest z perspektywy naszych czasów najbardziej kontrowersyjny. Skarga wysuwa pogląd, że jedynie katolicyzm służy Rzeczpospolitej. Jedna wiara to społecznie zjednoczony naród i jednolite zasady moralne. Tymczasem herezja (inne denominacje) szerzące się za czasów duchownego w Polsce, stanowią siłę destruktywną. Kraj posiadający więcej niż jedną wiarę, nie może długo pozostać całością. Skarga krytykuje nadmierną wolność wyznania i nawołuje króla do obrony wiary katolickiej. Duchowny podważa również założenia konfederacji warszawskiej — uchwały z 1573 roku, gwarantującej szlachcie wolność wyznania.
Za czwartą chorobę państwa Skarga uważał osłabienie władzy królewskiej. Potępia szerokie przywileje szlachty i występuje przeciwko „złotej wolności”. Królem rzecz jasna powinien być jedynie katolik.
Piątym problem państwa są wadliwe, bądź niesprawiedliwe prawa. Ustawy rządowe, jak i prawo cywilne powinno przede wszystkim służyć obywatelom. Dobre prawo współgra również z boskimi przykazaniami.
Szóstą chorobą Rzeczpospolitej jest niemoralność obywateli. Skarga wymienia powszechne wśród szlachty grzechy, takie jak mężobójstwo, lichwiarstwo i kradzież. Co ciekawe za poważny problem uważa ciemiężenie chłopów. Co prawda nie występuje przeciwko podziałom stanowym, jednak sprzeciwia się gnębieniu najniższych warstw przez szlachtę.
Piotr Skarga nie ograniczył się w swoich kazaniach jedynie do napominania. Duchowny nakreśla w nich wizję pewnego programu politycznego, który miałby uzdrowić Rzeczpospolitą. Polegałby on na wzmocnieniu władzy królewskiej, odebrania sejmowi władzy ustawodawczej na rzecz senatu oraz zmniejszenia przywilejów szlachty.
Co ważne, Skarga postuluje również szerzenie bezinteresownej miłości do ojczyzny. W Kazaniach współczesne rozumienie słowa „ojczyzna” zostaje użyte po raz pierwszy na łamach naszej historii.
Aktualizacja: 2025-02-24 22:01:27.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.