„Nadberezyńcy” to debiutancka powieść Floriana Czarnyszewicza, którą po raz pierwszy wydano w roku 1942. Zawiera ona elementy autobiograficzne, a sam autor opisuje życie szlachty zagrodowej na wschodnich Kresach w okresie przed wybuchem I wojny światowej i potem w trakcie formowania się na nowo odrodzonej Rzeczypospolitej. Głównymi bohaterami powieści są młodzi chłopcy, Stach Bałaszewicz i Kościk Wasilewski, którzy dorastają w tych burzliwych czasach. Czarnyszewicz opisuje ich losy i korzysta z wielu ciekawych motywów literackich.
Spis treści
Dawna Rzeczpospolita to niespokojna kraina, składająca się na wiele narodów, a która w czasie formowania nowych granic wielokrotnie podlegała przemianom. Autor nie opisuje jednak tylko ciężkiej historii tego miejsca, ale przedstawia też jego piękno. Z powieści można dowiedzieć się, jak wyglądało codzienne życie jego mieszkańców, ich obyczaje, tradycje oraz wiara. Przedstawione zostają kontrasty pomiędzy trudną historią regionu a jego malowniczym krajobrazem i bogactwem kulturowym. To zatem świadectwo tego, jak wyglądały takie miejsca jak Smolarnia – miejsce, gdzie splatają się różne narodowości, języki i religie, ale także miejsce, które staje się areną burzliwych przemian historycznych.
Dotyczy on przede wszystkim wybuchu i przebiegu I wojny światowej, ale również lokalnych walk nad Berezyną, przyczyniających się do kształtowania granic kraju. Pojawiają się zatem wojska generała Muśnickiego i legiony Piłsudskiego, ukazane jako siła determinująca przyszłość narodu. Wojna odciska swoje piętno na życiu bohaterów i zmienia je. Żołnierze muszą zmierzyć się nie tylko z wrogiem, ale również z własnymi słabościami i dylematami moralnymi. Dla mieszkańców Smolarni wojna oznacza także konieczność redefinicji własnej tożsamości i przyszłości w zmieniającej się rzeczywistości politycznej.
Stach i Kościk to nastoletni chłopcy, zatem pojawia się również motyw ich dorastania. Nastolatkowie dojrzewają i są świadkami wielu wydarzeń historycznych, które mają wpływ na to, jakimi ludźmi się stają. Młodzi chłopcy rozwijają się bowiem w czasie wojny, stają się żołnierzami, a ich młodość wygląda zupełnie inaczej niż ta w czasach pokoju. Wraz z dojrzewaniem pojawiają się również problemy młodości takie jak pierwsze zauroczenie.
Stach i Kościk dojrzewają jako świadkowie wielu wydarzeń historycznych, które mają wpływ na to, jakimi ludźmi się stają. Młodzi chłopcy rozwijają się bowiem w czasie wojny, stają się żołnierzami, a ich młodość wygląda zupełnie inaczej niż jakby to wyglądało w okresie pokoju. Wraz z dojrzewaniem pojawiają się również problemy młodości, takie jak pierwsze zauroczenie, pierwsze doświadczenia z odpowiedzialnością i konieczność dokonywania trudnych wyborów. Ich dorastanie to kształtowanie się pod wpływem dramatycznych wydarzeń, w jakich uczestniczą.
Mieszkańcy Kresów walczą o swoją wolność, podobnie jak wojska polskie o niepodległość odrodzonej Rzeczypospolitej. Wolność jest ogromną wartością dla bohaterów powieści, co widać w ich działaniach, nawet takich jak poświęcenie własnego życia dla ojczyzny. Wolność to zatem motyw obecny w różnych formach w całej powieści. Bohaterowie walczą o nią na polu bitwy, jak również w swoim codziennym życiu – w dążeniu do niezależności, w oporze wobec obcych wpływów, w próbach zachowania własnej tożsamości. To także motyw ukazujący cenę wolności – często okupioną cierpieniem, stratą i koniecznością podejmowania dramatycznych decyzji.
Bohaterami są przedstawiciele tak zwanego zaścianka. Autor opisuje tę grupę społeczną i jej codzienne życie. Można dowiedzieć się więcej o jej obyczajach, tradycjach czy duchowości. Bohaterowie dzieła są przywiązani do swojej tożsamości klasowej, co widać w wielu ich czynach. Szlachta zagrodowa to grupa, która mimo skromnych warunków życiowych zachowuje poczucie dumy i niezależności. Ich życie pełne jest wyzwań, ale również silnych więzi społecznych i rodzinnych.
Pobyt Stasia w szkole pokazuje, że nie wiedza była wówczas najważniejsza, ale pokorne poddanie się rusyfikacji. Krnąbrność Stasia w tym zakresie sprawiła, że wychowawcy odmawiali mu nauki i dopiero inspektor dostrzegł i wyróżnił jego ogromną wiedzę, dzięki czemu Stach pozostał uczniem. Motyw ten ukazuje edukację jako pole walki ideologicznej oraz szansę na rozwój i samodzielne myślenie, które może stać się narzędziem oporu wobec opresji.
Z wojną wiąże się motyw wojska, które w powieści przybiera różne formy. To na przykład oddziały Muśnickiego, legiony Piłsudskiego czy inne formacje. Do wojska dołączają mieszkańcy znad Berezyny, ponieważ to dla nich możliwość zawalczenia o ojczyznę i wolność. Życie w wojsku okazuje się jednak bardzo wymagające – bohaterowie muszą zmierzyć się z surową dyscypliną, nieustannym zagrożeniem i trudami codziennej służby. Motyw ten podkreśla także złożoność wojskowej rzeczywistości – pełnej zarówno heroizmu, jak i cierpienia.
W powieści jest wszechobecny motyw Rosji, zarówno carskiej, jak i bolszewickiej. Za każdym razem ma ona jednak negatywny wpływ na mieszkańców Smolarni, spod którego pragną się oni wyzwolić. Rosja jest tutaj wrogiem czającym się tuż przy granicy, który tylko czeka na to, by pochłonąć te tereny i wprowadzić na nich swoje porządki. Motyw ten ukazuje Rosję jako siłę imperialną, narzucającą swoje prawa i zagrażającą lokalnej kulturze, językowi i tożsamości narodowej.
Aktualizacja: 2025-03-12 12:53:25.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.