„Pamiątki Soplicy” to zbiór szlacheckich napisanych przez Henryka Rzewuskiego. Autor spisywał je pod wpływem zachęty ze strony Adama Mickiewicza. Tematyka opowiadań dotyczy życia fikcyjnego szlachcica znanego właśnie pod mianem Seweryna Soplicy. Przybliża on swoje losy i wydarzenia, w jakich miał brać udział. Wśród nich były to między innymi wyprawy na Ruś, panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego, czy właśnie konfederacja barska. W dziele pojawia się wiele motywów literackich łączących ze sobą poszczególne gawędy i zwracająccyh uwagę na istotne dla autora zagadnienia.
Spis treści
Jednym z ważniejszych motywów pojawiających się w zbiorze gawęd jest ten związany z ojczyzną. Sam Rzewuski żył w czasach zaborów, kiedy to Polska nie istniała z powodu agresji swoich sąsiadów, co miało niebagatelny wpływ na tematykę jego dzieł. W związku z tym narrator, czyli Seweryn Soplica, jest postacią uosabiającą typowego szlachcica oddanego sprawom narodowym. Bierze on czynny udział w wydarzeniach istotnych dla ojczyzny, takich jak konfederacja barska, której celem było powstrzymanie Rosji przed narzuceniem Polsce swych ustaw i ograniczeniem jej suwerenności. Soplica nie tylko uczestniczy w ważnych momentach historycznych, ale także skrupulatnie opisuje obyczaje i tradycje polskiej szlachty, które stanowiły fundament kultury narodowej i punkt odniesienia również współczesnych dyskursów nad polskością. Przedstawia charakterystyczne elementy życia szlacheckiego, takie jak uczty, sejmiki, pojedynki honorowe czy codzienne życie dworu, a także ukazuje relacje społeczne i wartości, jakimi kierowali się ówcześni Polacy. Dzięki temu gawędy Rzewuskiego stają się nie tylko literackim zapisem przeszłości, ale także swoistym hołdem dla dawnej Rzeczypospolitej.
Dla bohatera gawęd ojczyzna jest wartością nadrzędną, wartą poświęcenia życia. Pamięć o niej stara się pielęgnować, mimo trudnych realiów politycznych. Nostalgia, choć ulegająca wrażeniu idealizacji, stanowi wyraz tęsknoty za dawną, utraconą Polską oraz próbę jej ocalenia w pamięci kolejnych pokoleń. Tym samym motyw ojczyzny w gawędach Rzewuskiego nie tylko podkreśla patriotyczne postawy szlachty, ale również wpisuje się w romantyczną wizję walki o wolność, jak i tożsamość narodową.
Konfederacja barska zaistniała w latach 1768–1772 i była zbrojnym związkiem szlachty polskiej, który sprzeciwiał się protektoratowi Imperium Rosyjskiego oraz polityce króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, pozostającego pod silnym wpływem carycy Katarzyny II. Była to jedna z pierwszych prób zbrojnej walki o suwerenność Rzeczypospolitej i wyraz sprzeciwu wobec narzucanej przez Rosję ingerencji w sprawy wewnętrzne kraju. Sewerynowi Soplicy zdarza się przywoływać wydarzenia związane z konfederacją barską, oczywiście przy szczegółowym opisie swojego w niej uczestnictwa. Opowiada o bitwach, potyczkach i strategiach wojennych, przedstawia sylwetki innych uczestników ruchu, a także ukazuje ducha walki i poświęcenia polskiej szlachty. Jego wspomnienia nie są jedynie suchą relacją faktów – Soplica ukazuje także emocje, jakie towarzyszyły konfederatom: poczucie patriotycznego obowiązku, nadzieję na zwycięstwo, ale także gorycz porażki i tragiczne skutki zrywu. Dla Soplicy konfederacja barska nie była jedynie epizodem w historii kraju, lecz przede wszystkim kształtującym jego własne życie momentem. Opowiada o trudach walki, o towarzyszach broni, z których wielu poległo, o represjach ze strony Rosjan. Jego gawędy ukazują konfederację barską jako wydarzenie o ogromnym znaczeniu, które – mimo klęski i potępienia na przykład ze strony księdza Marka – było wyrazem niezłomności i walki o wolność ojczyzny.
W ten sposób Rzewuski buduje obraz dawnej Rzeczypospolitej – kraju dumnych, honorowych ludzi, gotowych poświęcić życie w obronie niepodległości. Motyw konfederacji barskiej pełni więc w gawędach zarówno funkcję historyczną, jak i patriotyczną, podkreślając wartości, które dla szlachty były najważniejsze: honor, wolność i wierność ojczyźnie.
Motyw postaw patriotycznych i wątek konfederacji ewokują kwestię samej waleczności jako cechy szczególnie kojarzonej z sarmacją. Szlachta deklarowała gotowość do walki o wolność dla swojego kraju, a konfederacja barska była zbrojnym związkiem szlachty polskiej. W gawędach pojawiają się zatem wspomnienia starć z wrogami, takimi jak na przykład Kozacy. Wielokrotnie do bójek i bijatyk jako wyniku nieporozumień, dochodzi pomiędzy samymi szlachcicami, zwykle w trakcie libacji i hulanek. Rzewuski w swoich gawędach zawarł też motyw szlachty, kreując przy okazji jej obraz. Szlachta składa się z magnatów i mniej majętnych przedstawicieli, lubi dobrą zabawę, alkohol, często wdaje się w bójki. Jej przedstawiciele cenią sobie swoją ojczyznę, a także wartości religijne.
Szlachta często się „bawiła” zgodnie z konwencją epoki, zatem i ten motyw jest obecny w gawędach Soplicy. Sam niejednokrotnie brał on udział w takich wydarzeniach, na przykład wyjeżdżając z żoną do zaprzyjaźnionego majątku, w którym potem pojawił sam Radziwiłł. Spotkania tego typu były bardzo gwałtowne, pełne alkoholu i niespodziewanych wydarzeń, typu opowieści o widzeniach, jakich doświadczają niektórzy wybrańcy, a także awantur i bijatyk. Dobra zabawa, według szlachty, łączyła się zatem przede wszystkim ze spożywaniem alkoholu, przestrzegano jednak zasad i na przykład nie bawiono się w trakcie Wielkiego Postu.
W gawędach ogromną rolę odgrywa także religia. Rozpoczynają się one nawet fragmentem, gdy ksiądz Marek z ambony wygłasza swoje kazanie do konfederatów. czym na swój sposób dyscyplinuje ich pod względem moralnym. Religia wyznacza to, jak wygląda życie szlachty, na przykład w Wielkim Poście nie pije się wina i nie urządza się zabaw. Postaci z gawęd miewają widzenia i wizje związane właśnie z religią czy ojczyzną.
Aktualizacja: 2025-02-08 13:13:33.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.