Jedną z najpopularniejszych gawęd szlacheckich w historii polskiej literatury bez wątpienia pozostają wciąż „Pamiątki Soplicy” autorstwa Henryka Rzewuskiego. Jest to zbiór opowieści, który stanowi niezwykle ważne świadectwo kultury szlacheckiej oraz jej obyczajowości. Autor ten rozpoczął spisywanie swoich opowieści w roku 1830, zachęcony do tego bezpośrednio przez samego Adama Mickiewicza. Teksty początkowo ukazywały się w prasie, co pozwoliło im zdobyć szeroką popularność, zwłaszcza wśród polskiej emigracji. Po sukcesie publikacji prasowych „Pamiątki Soplicy” zostały wydane również w formie książkowej. Warto jednak zaznaczyć, że początkowo były to po prostu ustne opowieści, przekazywane w środowisku szlacheckim w ramach towarzyskich spotkań. Należy pamiętać o tym, że teksty Rzewuskiego powstawały przede wszystkim jako pastisz, czyli literacka stylizacja mająca na celu ukazanie cech charakterystycznych dawnej gawędy szlacheckiej.
Czym jednak tak właściwie taki pastisz jest? To swego rodzaju stylizacja zakładająca naśladowanie określonego stylu, gatunku lub konkretnego dzieła literackiego. Taki utwór oznacza bowiem naśladowanie najistotniejszych cech innego tekstu czy stylu literackiego, ale nie ogranicza się tylko do wiernego odtwarzania. Pastisz służy żartobliwości, stanowiąc element gry literackiej lub subtelnej ironii. W niektórych przypadkach może mieć poważniejszy charakter, podkreślający kunszt autora oraz jego sprawność literacką. Pastisz pozwala także na uwydatnienie manieryzmu danego pisarza lub gatunku, a nawet na krytyczne spojrzenie na niektóre schematy narracyjne. Zatem pastisz można ogólnie określić jako utwór naśladowczy, ale o świadomie przerysowanych lub podkreślonych cechach stylu, na którym się opiera.
„Pamiątki Soplicy” Henryka Rzewuskiego powstawały właśnie jako przykład pastiszu. Dzieło naśladowało utwory wywodzące się z takiego gatunku jak dawna gawęda szlachecka. Była to forma narracji ustnej przedstawiającej dawne czasy i życie szlachty, a jako gatunek literacki ukształtowała się w Polsce w pierwszej połowie XIX wieku. Była to specyficzna forma opowieści, w jakiej zazwyczaj szlachcic u kresu swojego życia, wspominał przeszłość, często idealizując ją i przedstawiając w nostalgiczny sposób. W takich opowieściach bardzo istotne było ukazanie doskonałego obrazu ojczyzny oraz życia codziennego za czasów młodości narratora. Gawęda szlachecka miała charakter pochwalny – nie tylko w odniesieniu do przeszłości, ale także do stanu szlacheckiego samego narratora. Istotne było odpowiednie wykorzystanie odpowiedniego stylu językowego tak, aby naśladował dawną mowę, wzbogacając narrację o liczne archaizmy. Dzięki temu czytelnik mógł lepiej wczuć się w atmosferę opisywanych czasów poprzez zanurzenie w świecie sarmacji.
Na taki utwór stylizował zatem swoje opowieści Rzewuski. Początkowo miały one formę ustną, a potem, za sprawą zachęty ze strony Mickiewicza, arystokrata zaczął je spisywać, nadając im ostateczny kształt literacki. Rzewuski zaczerpnął z gawęd ich najważniejsze cechy poddając je wyolbrzymieniu. Narratorem jest zatem (zgodnie z konwencją) starszy już szlachcic, tytułowy Seweryn Soplica. Doświadczony przez życie mężczyzna wspomina młodość, w tym między innymi udział w konfederacji barskiej. Jego opowieści są pełne nostalgii i ukazują idealizowany obraz dawnych czasów, w których honor i szlacheckie wartości miały nadrzędne znaczenie. Ważnym aspektem gawęd Soplicy jest także szczegółowe przedstawienie obyczajowości szlacheckiej oraz codziennego życia polskiej szlachty na prowincji. W ten sposób Rzewuski stworzył literacką panoramę dawnej Polski, gdyż nie tylko podkreślał rodzimą kulturę, ale również wyrażał swoistą pochwałę („ku pokrzepieniu serc”) dla kraju wymazanego z mapy Europy po rozbiorach. Wśród polskich emigrantów teksty te wzbudzały ogromne emocje, wywołując tęsknotę za utraconą ojczyzną i wzmacniając poczucie wspólnoty narodowej. Rzewuski stosował także stylizację językową, dbając o to, by mowa jego postaci przypominała tę, jaką rzeczywiście posługiwano się w dawnej Polsce, zwłaszcza wśród szlachty. Wszystko to przyczyniło się do zachowania pamięci o narodowych tradycjach oraz kultywowania polskiego dziedzictwa w trudnych czasach niewoli.
Aktualizacja: 2025-02-08 13:16:03.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.