„Moralność pani Dulskiej” to jedna z najbardziej znanych sztuk autorstwa Gabrieli Zapolskiej. Po raz pierwszy opublikowano ją w roku 1907. Zapolska opisała losy mieszczańskiej rodziny, zwłaszcza jej głowy, tytułowej pani Dulskiej, której portret był inspirowany rzeczywistymi postaciami. Dzieło to pokazuje kołtuństwo, hipokryzję, podwójną moralność, chciwość, zepsucie i zakłamanie niektórych przedstawicieli tej grupy społecznej.
Spis treści
Jednym z najważniejszych motywów jest ten związany z moralnością, czy też raczej jej brakiem. Zapolska dokonuje diagnozy stanu moralności mieszczaństwa na podstawie kreacji rodziny pani Dulskiej. Bohaterka wyznaje wartości, jakich niestety nie da się uznać za akceptowalne z etycznego punktu widzenia. Jest chciwa, egoistyczna, zakłamana i pozbawiona skrupułów. Moralność Dulskiej można określić jako podwójną, dopasowuje się ona bowiem do sytuacji w taki sposób, jaki jest dla niej korzystny. Chce usunąć z kamienicy lokatorkę, która chciała się zabić po śmierci męża, ale nie przeszkadza jej lokatorka-kokota, prostytutka, płacąca wysoki czynsz. Dulska sama namawia Hankę, swoją służącą, do romansu ze Zbyszkiem, a gdy dziewczyna jest w ciąży, odwraca się od niej. Standardy Dulskiej są prawdziwie podwójne, a jej poczucie moralności z pewnością nie może uchodzić za wzór. Kobieta, podobnie jak inni członkowie jej rodziny, jest zepsuta.
W rodzinie Dulskich to właśnie Aniela, matka, jest głową rodziny. Następuje zatem odwrócenie stereotypowego spojrzenia na rodzinę, gdzie osobą decyzyjną jest ojciec. U Dulskich o wszystkim decyduje despotyczna matka, która zarządza pieniędzmi, zajmuje się kamienicą i na swój sposób dąży do rozwiązywania pojawiających się problemów. Mąż i dzieci nie mają szans zbuntować się przeciwko niej i poddają się tej tyranii, nawet Zbyszko, niekiedy deklarujący swój sprzeciw. Dulska przenosi toksyczne i zepsute cechy czy zachowania na własne dzieci, wychowując kolejne kołtuńskie pokolenie mieszczan. Jest ona przeciwieństwem stereotypowej matki, dobrej i opiekuńczej, dbającej o ciepło domowego ogniska.
Podobnie jak w przypadku matki, obraz ojca w sztuce jest sprzeczny z tym, co zapisane w powszechnym wyobrażeniu o tej roli mężczyzny w rodzinie. Felicjan Dulski to mężczyzna bierny, całkowicie zdominowany przez żonę i ceniący jedynie święty spokój. Nie angażuje się w wychowanie dzieci, pozwala żonie na to, by planowała ona każde jego działanie. W zamian zyskuje spokój i wolność od wszelkich rodzinnych trosk. Nie musi bowiem podejmować żadnych decyzji czy przejmować się takimi kłopotami jak ciąża Hanki. Felicjan zdaje się być bardziej lokatorem własnego domu niż jego panem. Jego syn potem powiela to zachowanie, przyjmując bierną postawę wobec życia.
Zapolska opisuje konkretną grupę społeczną, którą jest mieszczaństwo. Autorka ukazuje głównie jej wady - zakłamanie, kołtuństwo i wyższość. Rozpoznaje problemy, diagnozuje ich źródła i w obrazowy sposób opisuje konsekwencje ludzkich postaw. Do kreacji rodziny Dulskiej Zapolska posłużyła się obserwacją prawdziwych osób, można zatem powiedzieć, że ten motyw pokazuje, że była ona bystrą obserwatorką środowiska.
W dziele pojawia się motyw romansu między postaciami pochodzącymi z różnych klas społecznych. Zbyszko wywodzi się z mieszczaństwa, Hanka jest służącą. Ich relacja to mezalians, na który matka Zbyszka przymykała oko, pragnąc zatrzymać hulającego nocami syna w domu. Hanka nie ma szans na ślub ze Zbyszkiem, o czym się boleśnie przekonuje. Przyzwolenie na tę relację jest też przykładem podwójnej moralności Dulskiej i jej zepsucia.
Skutkiem romansu syna Dulskiej i jej służącej jest ciąża. Zachodzi w nią Hanka w wyniku pozornie dozwolonej relacji ze Zbyszkiem. Mężczyzna nie poczuwa się do odpowiedzialności za stan dziewczyny, nie ma zamiaru zostać ojcem. Ciąża przedstawiona w historii opisanej przez Zapolską to jedynie problem, który należy rozwiązać w najbardziej krzywdzący sposób.
Dulscy mają trójkę dzieci. Ich wątek w dramacie pokazuje, jak pewne cechy są dziedziczone, a wychowanie kształtuje późniejsze życiowe wybory, nie bez wpływu na innych ludzi. Hesia i Zbyszko przypominają swoich rodziców, dziedziczą ich najgorsze cechy i prawdopodobnie powielą ich sposób życia. Jedynie Mela się od nich różni, przez co jest ignorowana przez bliskich.
Zapolska porusza temat buntu, jako tylko pozornego sprzeciwu. Zbyszko nie chce być taki jak matka, ale ostatecznie powiela jej schematy, przyjmuje też w rodzinie bierną rolę, tak jak ojciec, Felicjan. Autorka pokazuje zatem bunt płytki i nieudany, będący jedynie pozą, której brakuje autentyczności. W pewnym sensie wobec swej dysfunkcyjnej rodziny buntuje się Mela, pragnąca wstąpić do zakonu.
Aktualizacja: 2024-07-25 16:07:22.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.