Synkretyzm można zrozumieć bardzo wiele sposobów. Połączenie gatunków literackich, rodzajów czy synteza sztuk może mieć różne przyczyny. W ten sposób autor może chcieć przekazać swój bunt wobec klasycznych form wyrazu lub uznawać obecne możliwości za niewystarczające. Za pomocą synkretyzmu można również dopełnić utwór, aby w ten sposób ułatwić czytelnikowi odbiór dzieła. Jest to także zabawa znanymi gatunkami, które w pewien sposób ograniczają swobodę artystyczną. Dzięki niemu możliwe jest stworzenie czegoś nietuzinkowego, zaskakującego. Synkretyzm pozwala autorom na wielorakie działania, które pełnią różne funkcje w twórczości literackiej.
W romantyzmie artyści, zwłaszcza powołując się na swój indywidualizm, często buntowali się wobec rzeczywistości. Nie chcieli podlegać zasadom, które rządziły całym społeczeństwem, zwracając uwagę na swoją wyjątkowość i umiejętność „widzenia więcej”. Wyraźnym przykładem takiego twórcy jest George Byron, który epatował swoją innością. Działał niekonwencjonalnie, wzbudzał kontrowersje z uwagi na swój hedonistyczny styl życia, który był również destruktywny (często wchodził w bójki, miał poważne długi, uciekał przed wierzycielami). Bunt ten odnosił się również do form, które dominowały w poprzednich epokach.
Utworzono całkowicie nowy gatunek dramatyczny – dramat romantyczny, który poza elementami klasycznymi dla tego rodzaju (sceny, akty, tekst główny i poboczny) zawierał fragmenty liryczne lub epickie. W trzeciej części Dziadów Adam Mickiewicz umieścił Wielką Improwizację, która ma charakter liryczny. Początkowo nie stanowiła integralnej całości z dramatem, autor dodał ją w późniejszych wydaniach. Monolog Konrada ma charakter prometejski, z uwagi na swój sprzeciw wobec postępowania Boga. Natchnienie, które bohater otrzymuje w scenie II, wznosi go na wyżyny umiejętności artystycznych. Jego wypowiedź odnosi się także do procesu tworzenia, przez co ma ona charakter autotematyczny. Podkreślona zostaje alienacja artystów, a także ograniczający język – nie można za jego pomocą oddać pełni spektrum ludzkich uczuć.
Dodatkowym aspektem synkretyzmu w Dziadach jest skorzystanie z dodatkowych środków wyrazu, na przykład muzyki. Bohaterowie w I scenie wykonują pieśni, a w scenie II także można odnaleźć elementy meliczne. Muzyka pojawia się także podczas balu u Senatora Nowosilcowa, co pokazuje mnogość możliwości, które pojawiły się dzięki syntezie sztuk. Romantycy uważali, że sztuka jest jednym i tym samym, więc połączenie literatury z muzyką czy malarstwem nie stanowiło dla nich problemu. Widać to także w innych dziełach, np. Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza. W epopei poeta postawił na rozbudowane opisy, które stają się wręcz malarskie. Silnie pobudzają wyobraźnię, a plastyczność epitetów pozwala na wyraźne wyobrażanie sobie piękna Litwy (na podstawie między innymi Inwokacji). Pojawiają się także bardzo konkretne opisy muzyki, które również pobudzają wyobraźnię – dla przykładu koncert Jankiela.
Tego typu synteza (zakrawająca też o synestezję, z uwagi na połączenie doświadczeń zmysłowych) pojawiała się także w dziełach w późniejszych epokach. W Weselu Stanisław Wyspiański znacząco odbiega od klasycznej formy dramatu. Poza tekstem głównym, który pozwala na podążanie za ciągiem wydarzeń, ogromne znaczenie dla odbioru mają didaskalia. Szczegółowe opisy dekoracji w didaskaliach są niemalże malarskie, z uwagi na mnogość epitetów, które się w nich pojawiały. Inną występującą w tym utworze formą ekspresji artystycznej jest muzyka. Przy jej akompaniamencie rozgrywa się akt I, widoczne są tańce i zabawy weselne, jak również rozmowy weselników. Nie można pominąć jej niebagatelnego wpływu na końcowe wydarzenia dramatu. To właśnie przy dźwiękach melodii granej przez Chochoła bohaterowie zapadają w sen, lekko poruszając się w rytm muzyki. Stają się oni bezwolni, co wykorzystuje osoba dramatu, nakazując Jaśkowi zebranie oręża. Muzyka ma kluczowe znaczenie dla całej tej sceny z uwagi na jej monotonność i delikatność, która wzbudza senność weselników.
Synkretyzm pozwala także na ukazanie wyjątkowości i oryginalności twórców. Z połączenia rodzajów literackich zrodziły się gatunki synkretyczne, takie jak satyry czy ballady. Były one popularne kolejno w oświeceniu i romantyzmie. Niebanalność tych form pozwala na stworzenie angażującego utworu, który intryguje czytelnika. Ignacy Krasicki napisał wiele utworów krytykujących zachowania współczesnego mu społeczeństwa, zwłaszcza sarmatyzmu szlachty i opieszałości duchownych. Były to głównie satyry, takie jak Do króla, opisująca ignorancję oraz małostkowość polskiej szlachty. Zmiany wprowadzane przez Stanisława Augusta Poniatowskiego wpisywały się w oświeceniowe założenia, dążące do postępu. Sarmaci jednak opierali się im, nie chcąc zmieniać status quo.
Biskup warmiński korzystał również z synkretyzmu z pomocą innych form wyrazu. Poemat heroikomiczny jego autorstwa, Myszeida, poza elementami epickimi zawiera również hymny. Zabawa formą tego wybitnego twórcy pozwalała przekazać mu więcej treści, niż gdyby ograniczał się do klasycznych gatunków literackich. Nie inaczej dzieje się w przypadku ballad. W słynnych dziełach z przełomowego tomiku Adama Mickiewicza, opublikowanego w 1822 roku, pozwala na wyraźne zawiązanie akcji (np. w przypadku Świtezi), a środki poetyckie i elementy liryczne utrzymują nastrój tajemniczości i napięcia. Widać to wyraźnie w początkowych strofach, które służą zbudowaniu ekspozycji. Gatunki te pozwalają na wolność wyrazu, a także pozwalają zaskoczyć czytelnika, tworząc coś niespodziewanego.
Podsumowując, synkretyzm pozwala na połączenie wielu rozłącznych elementów w jedną, zaskakującą i twórczą całość. Daje to jeszcze większą niezależność autorom, co daje im szansę na stworzenie czegoś unikatowego. Choć w okresie modernizmu dominowało przekonanie o wyczerpaniu formy, w rzeczywistości dzięki takim zabiegom przed literaturą otwierają się nowe, niezmierzone możliwości. To jedynie wyobraźnia, warsztat artystyczny i kunszt literacki ograniczają twórcę w stworzeniu czegoś niepowtarzalnego.
Aktualizacja: 2024-07-10 18:00:55.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.