Metafora jaskini Platona jest jedną z najbardziej znanych ilustracji filozoficznych, szczególnie w zakresie ontologii, czyli nauki o poznaniu. Opisana przez Sokratesa w dialogu „Państwo”, jaskinia symbolizuje proces, w którym człowiek przechodzi od zmysłowych iluzji do prawdziwego poznania rzeczywistości, czyli idei. W jej centrum znajduje się Dobro, które jest ostatecznym celem poznawczym filozofa.
Spis treści
W dialogu Platona Sokrates opisuje głęboką jaskinię, dokąd prowadzi strome wejście. Na samym dnie są ludzie, przykuci tam od narodzin. Ich kajdany pozwalają im patrzeć się tylko przed siebie, na jedną ze ścian. Za plecami więźniów pali się ogień, od którego oddziela ich murek. Równolegle do niego przechadzają się inni ludzie, niosąc nad głowami podobizny rzeczy: zwierząt, roślin i przedmiotów. Te rzucają cień na ścianę. Więźniowie nie mogący się ruszać, widzą jedynie te cienie i słyszą przytłumione rozmowy ludzi, noszących podobizny rzeczy.
Gdyby jakiemuś więźniowi udało się wyswobodzić, początkowo zostałby oślepiony przez światło. Z czasem zacząłby się jednak przyzwyczajać, dostrzegając murek i ludzi noszących podobizny rzeczy. Gdyby odwaga poprowadziłaby go ku powierzchni, musiałby długo aklimatyzować oczy do nowej formy światła. Z czasem wyszedłby jednak na powierzchnię. Zrozumiałby wtedy, że cienie na ścianie jaskini były tylko odbiciem prawdziwego świata ze słońcem na czele.
Opis Platona może wydawać się dziwny, co sam autor zaznacza w swoim dziele przez słowa Glaukona. Jednak skrywa on głęboką mądrość, odnoszącą się do ludzkiego poznania.
Według Platona, ludzie są jak więźniowie, którzy widzą jedynie cienie na ścianie i błędnie uważają je za rzeczywistość. W rzeczywistości to, co postrzegamy, jest tylko niedoskonałym odbiciem idei – prawdziwych bytów. Filozof to osoba uwolniona lub próbujaca uwolnić się z więzów, co symbolizuje proces stopniowego odkrywania prawdy, podobny do przyzwyczajania wzroku i wspinania się na powierzchnię. Powierzchnia reprezentuje świat idei, przez Platona uznany za jedyną prawdziwą rzeczywistość.
W związku z tym, wyjście z jaskini symbolizuje przejście od zmysłowego poznania do racjonalnego poznania idei.
W opisie Platona można dostrzec kilka kluczowych symboli, pomagających zrozumieć jego filozofię. Więźniowie znajdujący się na dnie jaskini symbolizują ludzi, którzy nie angażują się w filozofię i pozostają jedynie w sferze poznania zmysłowego. Cienie na ścianie reprezentują iluzoryczne obrazy rzeczywistości, które poznajemy za pomocą naszych zmysłów. Powierzchnia z kolei odzwierciedla świat idei, według Platona najbardziej prawdziwy. W centrum tego świata znajduje się słońce, symbolizujące Dobro – najważniejszą ideę, będącą zasadą fundamentem bytu.
Metafora użyta przez Platona w „Państwie” opiera się na jego filozofii, według której nasz postrzegany świat jest jedynie odbiciem prawdziwego świata idei. Te idee, określane przez Platona „bytami samymi w sobie”, stanowią doskonały i niezmienny byt, który możemy poznać jedynie poprzez rozum. Najważniejszą z tych idei jest Dobro, cel filozoficznych poszukiwań. Podobnie jak więzień uwolniony z jaskini dążył do ujrzenia słońca, tak filozof dąży do zrozumienia idei Dobra.
Społeczne znaczenie mitu o jaskini również jest istotne. Sokrates w rozmowie z Glaukonem zauważa, że uwolniony więzień może chcieć wrócić do jaskini, aby opowiedzieć innym o świecie na powierzchni i spróbować ich uwolnić. Jednak Sokrates przewiduje, że więźniowie nie uwierzą jego opowieściom, gdyż znają jedynie cienie i będą uznawać jego relacje za szaleństwo.
Podobnie, gdyby ktoś próbował siłą wyciągnąć więźnia na powierzchnię, ten mógłby poczuć się skrzywdzony przez zbyt intensywne światło słońca i wrócić do jaskini z powodu szoku, jaki wywołałby w nim prawdziwy świat.
Analogicznie, próby filozofów, aby kierować ludzi ku dobru, mogą spotkać się z oporem. Społeczeństwo może odrzucać ich nauki jako absurdalne, a zmuszone do poznania ich prawdę może uciekać w świat zmysłowych pozorów. Mimo to, obowiązkiem filozofa jest „wrócić do jaskini” i nauczać innych, aby i oni mogli poznać Dobro.
Aktualizacja: 2024-08-17 15:01:14.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.