Na przestrzeni wieków podejmowano rozmaite próby stworzenia ustroju idealnego. Jedną z najstarszych przypisuje się greckiemu filozofowi Platonowi. Zaprezentowane przez niego na łamach „Państwa” teorie polityczne budzą dzisiaj spore kontrowersje. Wynika to ze zbieżności postulatów filozofa i idei państwa totalitarnego. Rozwój etyki oraz doświadczenia historyczne każą poddać je ostrej krytyce.
Podstawowym założeniem Platona był podział społeczeństwa na trzy grupy: wytwórców, obrońców i zarządców. Każda z nich zajmowała się ściśle określonymi aktywnościami, zgodnymi z jej charakterem. Człowiek powinien się bowiem skupić jedynie na tym, do czego ma wrodzone predyspozycje. Dopiero wtedy może wykonywać dobrze swoje zadania. Nie mają więc znaczenia jego osobiste aspiracje, czy nawet preferencje. Według filozofa istotna jest przydatność dla ogółu, wszystko inne schodzi na plan dalszy. Godzi to wyraźnie w indywidualny charakter człowieka, sprowadzając go jedynie do roli elementu czegoś większego.
Platon postrzegał więc państwo jako całość, a ludzi jedynie w charakterze jego zasobu. Dlatego podporządkowywał wiele istotnych aspektów życia dobrostanowi państwa. Wychowanie młodzieży, sztuka i religia miały służyć wykształceniu obywatela całkowicie oddanego polis. Zabronione było, chociażby głoszenie mitów godzących w przyjętą przez władzę koncepcję sprawiedliwości. To samo tyczyło się oddawania czci bogom. Filozof posunął się nawet do zasugerowania angażowanych odgórnie małżeństw. Prokreacja była ograniczona jedynie do kasty wytwórców, a więc również kontrolowana przez państwo.
Przedstawione przez Platona teorie stoją w wyraźnej sprzeczności z wolnością osobistą. Filozof, zadeklarowany przeciwnik demokracji, nie postrzegał państwa jako zbioru działających wspólnie indywiduów. Dla niego polis było organizmem, a wręcz mechanizmem. Ponad wolę jego mieszkańców stawiał sprawne funkcjonowanie systemu, a więc porządek i swoiście pojmowaną sprawiedliwość. W historii XX wieku kilkakrotnie wysuwano podobne wnioski. Zawsze prowadziło to do tyranii i rozlewu krwi. Mowa rzecz jasna o wielkich totalitaryzmach: faszyzmie, nazizmie, stalinizmie.
Nie ulega wątpliwości, że „Państwo” Platona to utopia. Postuluje totalitarny system rządów, legitymizując go logiką i potrzebą sprawiedliwości społecznej. Zarazem filozof teoretyzuje na temat idealnego ustroju, całkowicie ignorując ludzką potrzebę niezależności. Są to wynurzenia z naszego punktu widzenia szkodliwe, sprzeczne z ogólnie wyznawanymi wartościami świata zachodniego. Należy jednak oddać Platonowi, że jako jeden z pierwszych zainteresował się naukami politycznymi. Popełnił błędy, to fakt, ale dał podwaliny pod lepsze zrozumienie społecznego charakteru człowieka. Nie powinniśmy go więc oceniać aż tak surowo.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.