Platońska koncepcja idealnego państwa prawdopodobnie nie zyskałaby dziś wielu zwolenników. Oparta była na systemie klasowym z państwową kontrolą obejmującą wiele aspektów życia. Edukacja, sztuka, a nawet wybór partnera pozostawały ściśle regulowane. Można odnieść wrażenie, że Platon dążył do stworzenia systemu totalitarnego. Wszystkie te środki miały jednak na celu stworzenie państwa maksymalnie sprawiedliwego.
Podstawą systemu Platona jest podział społeczeństwa na klasy, wywiedzione z jego rozumienia sprawiedliwości. Według filozofa sprawiedliwy człowiek to taki, jakiego elementy natury współpracują harmonijnie. Możliwe jest to tylko poprzez wydzielenie im odpowiednich zadań. Tak samo społeczeństwo powinno być podzielone wedle predyspozycji jego członków. Zdaniem Platona w państwie należy podzielić ludzi na trzy klasy, zależne od ich talentów. Są to: Zarobnicy, Strażnicy i Pomocnicy. Pierwsi to wszelkiej maści ludzie pracy, żyjący z dzieł własnych rąk. Strażnicy pełnią w państwie funkcje militarne, pomocnicy to z kolei klasa urzędników-filozofów.
Każda z grup odpowiadających ludzkiej żądzy rzeczy materialnych, temperamentowi oraz rozumowi, pełni różne funkcje. Platon przypisuje im także odmienne metody wychowania i styl życia. Grupy te nie są jednak hierarchiczne i stałe. Państwo kontroluje dobór par oraz sankcjonuje małżeństwa w obrębie każdej klasy. Dzieci wykazujące talenty inne niż ich rodzice, są przenoszone do odpowiednich grup. Ważne jest również to, że płeć nie odgrywa dużej roli – w państwie Platona kobiety i mężczyźni w danej klasie są traktowani jednakowo.
Zarobnicy, którym Platon poświęca najmniej miejsca, jako jedyni mogą posiadać własny majątek. Dużo obszerniej opisuje klasę Strażników stanowiącą podstawę jego systemu. Strażnicy są rekrutowani spośród najbardziej temperamentnych dzieci i od najmłodszych lat uczą się miłości do współobywateli. Wpaja się im szlachetne ideały oraz umiłowanie mądrości i sztuki wojennej. Żyją, jedzą i trenują wspólnie, nie posiadając żadnego majątku, nawet własnych domów. Wszystkie potrzebne rzeczy zapewnia im państwo. Jeśli któryś z młodych Strażników wykaże się odpowiednią inteligencją, zostaje poddany indywidualnemu tokowi nauczania, obejmującemu matematykę, a następnie filozofię. Dzięki temu zostaje włączony do kasty Pomocników, gdyż jedynie miłośników mądrości Platon uważał za zdolnych do sprawowania władzy. Po osiągnięciu odpowiedniego wieku i szacunku otoczenia, taki człowiek zajmuje swoje miejsce w państwie.
Nauka w państwie Platona oparta była o poezję. Filozof słusznie zakładał, że jest to najlepszy środek do wpływania na ludzi. Z tego samego powodu uważał, że musi ona podlegać ścisłej kontroli państwa. Odrzucał więc pewne formy i tematykę poezji jako nacechowane negatywnie. Podobnie z mitami religijnymi, które jego zdaniem często przekazywały ludziom nieprawdę co do bogów lub wręcz utrwalały demoralizujące treści. Platon posunął się nawet do zakazania w swoim idealnym państwie sztuki mimetycznej, czyli naśladującej rzeczywistość. Wynikało to z jego filozofii idei. Sztuka mimetyczna była w jej rozumieniu „kopią kopii” doskonałych i wiecznych form idei, a więc kłamstwem do kwadratu. Kłamstwo zaś filozof odrzucał w swoim systemie z przyczyn moralnych.
Jeśli chodzi o strukturę państwową, miała ona być z założenia niewielka, obejmująca niecałe pięć tysięcy mieszkańców. Co może zaskakiwać, Platon zakładał małe znaczenie służby zdrowia i sądownictwa w tak małej populacji. Jego zdaniem nie należało leczyć ludzi przewlekle chorych. Sądy były potrzebne tylko w państwie z kryzysem sprawiedliwości, a ponieważ jego idealne polis tego problemu nie miało, prawo pisane ograniczało się do minimum.
Z dzisiejszej perspektywy można łatwo określić platoński system jako totalitarny. Wynikał on jednak z założeń filozofii Platona oraz jego ograniczonej wiedzy w wielu dziedzinach życia. Dziś, mądrzejsi o doświadczenia minionych pokoleń, możemy zweryfikować pomysły wielkiego filozofa.
Aktualizacja: 2024-08-05 20:49:06.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.