Biblia jest jedną z najważniejszych ksiąg ludzkości. Odegrała ogromną rolę w kształtowaniu się tego, co profesor Feliks Koneczny nazywał cywilizacją łacińską. Święta księga nie dała Europie tylko zasad moralnych i kierunku rozwoju duchowego. To również ogromny rezerwuar nawiązań, inspiracji i motywów, na których zbudowano dorobek umysłowy społeczeństwa Starego Kontynentu. Nawiązywanie do nich jest tym samym próbą wpisania swojego dzieła w pewien krąg kulturowy, uczynienia czytelnym w jego obrębie. Zauważyć to możemy na przykładzie wielu rodzimych utworów literatury, której dorobek niewątpliwie związany jest z cywilizacją łacińską.
Spis treści
Adam Mickiewicz wielokrotnie korzysta z motywów biblijnych w trzeciej części „Dziadów”. Oprócz nadprzyrodzonych postaci aniołów i diabłów ingerujących w ludzkie życie, w dramacie możemy znaleźć wyraźne powiązania z nowotestamentowymi przypowieściami. Najmocniejszą będzie bez wątpienia Widzenie księdza Piotra. Dzięki swojej pokorze, duchowny doznaje zaszczytu poznania przeznaczenia Polski, ukrytego przez Boga przed świadomością buntowniczego Konrada. W swojej wizji ksiądz Piotr widzi sąd nad ojczyzną, którego dokonują narody Europy. Stylistyka dramatu bezpośrednio nawiązuje do scen sądu i ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Możemy tam dostrzec krzyż z trzech rodzajów drewna (trzej zaborcy), sprawującego sąd Gala (Francję) i ostateczną mękę Polski. W widzeniu ojczyzna zmartwychwstaje, niosąc ludzkości zbawienie od tyranii i powszechną wolność narodów. Ksiądz Piotr dostrzega też jej wskrzesiciela, którego imię „czterdzieści i cztery” nawiązuje do powszechnego w biblii przywiązywania znaczenia liczbom. Nawiązanie do postaci Chrystusa możemy również odnaleźć w scenie konfrontacji duchownego z Nowosilcowem, przypominającej przesłuchanie przed Najwyższym Kapłanem. Występuje tam poniżenie, prorokowanie i spoliczkowanie księdza Piotra.
W utworze występuje także motyw Matki Boskiej z Dzieciątkiem, z którą związane widzenie doznaje Ewa. Scenę tą można powiązać ogólnie z chrześcijaństwem i jego potocznymi skojarzeniami, jednak Apokalipsa św. Jana zawiera także bardziej konkretny obraz Niewiasty obleczonej w słońce i księżyc. Ewa ustraja Matkę Boską w kwiaty, które symbolizują męczeństwo litewskiej młodzieży.
Powód, dla którego Mickiewicz w tak wielu miejscach nawiązuje do biblii związany jest z ideą przewodnią utworu – mesjanizmem. Według niej Polska co prawda ponosi krwawą ofiarę na Jego podobieństwo, ale dzieje się tak, by mogła ostatecznie zmartwychwstać i uczynić narody świata wolnymi. Jest to kontekst zrozumiały dla osób, czytelników i odbiorców posługujących się takim samym jak Mickiewicz europejskim kodem kulturowym - chrześcijańskim i historiozoficznym. Dzięki nim odbiorcy łatwiej jest zrozumieć przesłanie „Dziadów” - według niego, Polska to mesjasz narodów.
Jan Kasprowicz w swoim hymnie „Dies irae” otwarcie odwołuje się do religijności i duchowości europejskiej, by potem móc z nią polemizować. Tytuł utworu nawiązuje do utworu liturgicznego, a dosłowne tłumaczenie z łaciny oznacza „dzień gniewu”. Chodzi rzecz jasna o dzień gniewu Bożego, Apokalipsę, przed którą Biblia ostrzega w wielu miejscach. Kasprowicz kreśli w swoim hymnie wizję apokaliptyczną, a więc nawiązuje poniekąd do Objawienia św. Jana i motywu Sądu Ostatecznego. Przestawiony w nim świat jest chaosem, skażonym złem i skazanym na zagładę przez Boga.
Utwór jest hymnem pochwalnym w stosunku do Stwórcy, a zarazem próbą uchronienia się ludzkości wobec jej nieuchronnego potępienia. Podkreślona zostaje dualistyczna natura człowieka - skłonność do grzechu i próba życia w świętości. Kasprowicz kontestuje tutaj biblijną wizję grzechu i odpowiedzialności za niego. Jeżeli bowiem skłonność do grzechu pochodzi od nieposłuszeństwa pierwszych ludzi, współczesny człowiek nie może w całości za niego odpowiadać. Wykorzystanie motywu biblijnego miało więc na celu przedstawienie duchowości chrześcijańskiej, umieszczenie utworu w pewnym kontekście religijnym. Jako forma kodu służąca odczytywaniu treści, czyni ona też „Dies Irae” zrozumiałym dla odbiorcy zaznajomionym z cywilizacją łacińską.
Do Sądu Ostatecznego nawiązuje również w swoim wierszu „U wrót doliny” Zbigniew Herbert. Dolina, o której mowa to Ezdrelon niedaleko Megido - miejsce stoczenia ostatecznej bitwy sił dobra i zła. Herbert portretuje ludzi zmierzających na Sąd Ostateczny. Będąc u progu wieczności, kurczowo trzymają się oni dawnego życia. Mają ze sobą cenne przedmioty i pamiątki, nie chcą dać się rozdzielić z bliskimi. Tymczasem niewzruszeni aniołowie delikatnie, ale stanowczo odbierają im to wszystko, co związane z „profanum”. Dawny świat już się skończył, a po Sądzie Ostatecznym ulegnie unicestwieniu. Płacz, tęsknota i niezrozumienie nie mają znaczenia wobec tego, co zdarzy się u progu doliny Ezdrelon. Wiersz Herberta wykorzystuje więc motyw biblijny do humanistycznego spojrzenia na byt - niezrozumiały, wobec którego jesteśmy zależni. Poeta czyni to w sposób zrozumiały dla swojego odbiorcy, przy pomocy wizji odnoszącej się do sposobu widzenia życia przez chrześcijanina i Europejczyka.
Chociaż eksperymentatorzy pokroju Witkacego próbowali osiągnąć czyste formy, czy oddać najwierniej naturę bytu, nigdy nie mogli tego osiągnąć bez nawiązania do rzeczywistości. Żyjąc w niej i będąc jej częścią, musieli kształtować idee przy pomocy nawiązań, które niekiedy są elementami wiary danej grupy społecznej. Artyści wykorzystywali przy tym język cywilizacji i kultury, do której należeli. Motywy biblijne są właśnie takim kodem kulturowym, dzięki któremu autor może jasno przekazać abstrakcyjne idee. Dzięki nim może również jasno zaznaczyć przynależność duchową swojego utworu. Nawet jeżeli będzie on zawierał polemikę z tymi prawdami, jednocześnie je wyrazi. Wykorzystywanie motywów biblijnych jest więc pozostawionym nam przez autora kluczem do odczytania głębszego sensu natury ludzkiej.
Aktualizacja: 2024-10-04 10:27:14.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.