„Lalka” autorstwa Bolesława Prusa to jedna z najbardziej znanych powieści okresu pozytywizmu. Przedmiotem opowieści są losy Stanisława Wokulskiego, które dla autora stanowią pretekst do poruszenia wielu tematów — od krytyki społecznej, aż po rozprawianie się z mitami obecnej i przeszłej epoki. Co wyróżnia dzieło Prusa na tle innych, wydawanych pod koniec XIX wieku powieści to przede wszystkim innowacyjne chwyty narracyjne, które mieszają się na stronach książki.
Spis treści
Powieść realistyczna charakteryzuje się obecnością narratora auktorialnego, to znaczy przyjmującego pozycję trzecioosobową i obiektywnie referującą zdarzenia. Nie jest on bezpośrednim uczestnikiem akcji, zachowuje pozory zdystansowania i pilnego obserwowania świata przedstawionego. Jednocześnie posiada on nieograniczoną wiedzę o życiu bohaterów, jak również ich psychiki, ale nie angażuje się emocjonalnie w żadne sprawozdanie. Narrator auktorialny ma umożliwić czytelnikowi wgląd w postaci i wydarzenia w taki sposób, aby samodzielnie, bez pomocy natrętnego, moralizującego referenta, mógł postawić ocenę na ich temat.
Ukrycie osoby narratorskiej odbywa się w “Lalce” równocześnie z wyeksponowaniem roli dialogów w kreowaniu świata przedstawionego. Postaci powieści ochoczo dyskutują na temat innych mieszkańców Warszawy — plotkują, przekazują sobie informację, omawiają ich zachowanie.
Najlepszym przykładem tego zabiegu jest wprowadzenie Stanisława Wokulskiego, głównego bohatera powieści. Zanim bezpośrednio pojawia się w akcji, czytelnicy poznają masę plotek, które krążą na jego temat. Zadaniem odbiorcy jest zweryfikowanie, które z nich były prawdą, a które zwykłym pomówieniem.
Podobny chwyt został zastosowany w finale powieści, kiedy Wokulski znika. Wiele postaci dzieli się opinią na temat tego, co mogło stać się z kupcem. Czytelnik sam musi zdecydować, w którą wersję wierzy, ponieważ nie otrzyma od narratora jednoznacznej odpowiedzi o dalszym losie Stanisława.
Jak wspomniano, dominujący w powieści narrator wszechwiedzący umożliwia wgląd czytelnika w psychikę postaci. Aby uwiarygodnić ten aspekt powieści, Bolesław Prus stosuje w “Lalce” nowatorski chwyt mowy pozornie zależnej, która ujawnia się w przypadku monologów wewnętrznych. Polega on na tym, że, chociaż pozycja narratora się nie zmienia, zaczyna on relacjonować myśli i emocje bohaterów danej sceny. Widać to doskonale na przykładzie spaceru Wokulskiego po Powiślu — narracja ulega tu pewnej modyfikacji, staje się bardziej subiektywna, bliska postaci, towarzyszy jego odczuciom i przeżyciom.
Kolejny typ narracji wprowadzają rozdziały zatytułowane jako „Pamiętnik starego subiekta”, który prowadzi przyjaciel Wokulskiego, stary romantyk — Ignacy Rzecki. Te fragmenty znacząco odbiegają od reszty powieści przez wprowadzenie narracji pierwszoosobowej, zindywidualizowanej. To subiektywny opis świata przedstawionego, wypełniony wspomnieniami osobistych przeżyć Rzeckiego i uwzględniające jego światopogląd. Ten chwyt narracyjny pozwala Prusowi zdynamizować opowieść, umocnić pozycję narratora wszechwiedzącego przez wprowadzenie kontrastu, a także wzbogacić historię o dodatkowe, personalne spojrzenie na dziejące się sprawy.
Aktualizacja: 2024-10-03 11:04:09.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.