Stanisław Wokulski to jedna z czołowych postaci literackich polskiego pozytywizmu. Często omawia się go jako wzór nadwiślańskiego przedsiębiorcy, a także propagatora idei pracy u podstaw i postępu naukowego. Jednak bohater „Lalki” to również mężczyzna wewnętrznie rozdarty, zmagający się z konfliktem między rozsądkiem i obsesyjną miłością, a tym samym sprzecznymi ideałami pozytywisty i romantyka. Jednak czy można go nazwać bohaterem tragicznym?
Spis treści
Tragizm w ścisłym tego słowa znaczeniu odnosi się do „nierozwiązywalnego konfliktu między wartościami i koniecznościami”, który determinuje los bohatera. Jego życie jest podyktowane wolą sił niezależnych od niego, jak fatum czy sprzeczności między racjami (np. jednostki i społeczeństwa). Bohater tragiczny to również ktoś pozbawiony możliwości dokonania korzystnego wyboru — każda decyzja prowadzi go ku katastrofie.
Wbrew wszelkim pozorom, Bolesław Prus nie stworzył postaci Wokulskiego jako sztandarowego pozytywisty. Bohater „Lalki” to człowiek będący wynikiem mieszania się sprzecznych ideałów dwóch epok: romantyzmu i pozytywizmu. Jego okres życia przypadał bowiem na przecięcie obu z nich. W młodości został zesłany na Sybir za uczestnictwo w powstaniu styczniowym, a po powrocie zajął się karierą zawodową i pomnażaniem majątku.
Wokulski doświadcza głębokiego konfliktu między racjonalnymi dążeniami i irracjonalnymi uczuciami. Z jednej strony targany jest romantyczną, chorobliwą miłością do Izabeli Łęckiej, która nieodmiennie prowadzi go do zguby. Aby zdobyć rękę arystokratki, najpierw rzuca się w wir niebezpiecznej pracy, a następnie trwoni majątek, aby kupić się w łaski jej otoczenia.
Zarazem bohater powieści kieruje się w życiu codziennym ideami pozytywistycznymi, które dalece odbiegają od romantycznej wizji świata. Fascynuje się nauką i działa w sposób pragmatyczny. Istotne są dla niego sprawy społeczne, a także idee pracy u podstaw czy pracy organicznej. Krytykował wszelkie kwesty i rozdawnictwo, a postulował poprawę sytuacji warstw najuboższych przez tworzenie miejsc pracy i edukację.
Choć Wokulski podejmuje świadome decyzje i aktywnie dąży do realizacji swoich celów, wiele z tych działań zdeterminowanych jest przez czynniki od niego niezależne. Izabela jako przedstawicielka wyższych sfer symbolizuje niedostępne dla Wokulskiego marzenia, które są poza jego zasięgiem ze względu na pochodzenie.
Bohater Bolesława Prusa stoi przed dylematami, nie wiedząc, że każdy prowadzi go do klęski. Z jednej strony, może kontynuować swoją pozytywistyczną działalność, ale to nie przynosi rozwiązania problemów, które są ponad jego jednostkowymi możliwościami. Z drugiej, jego obsesyjna miłość do Izabeli prowadzi go wprost do katastrofy — zostaje zdradzony, a w konsekwencji decyduje się na popełnienie samobójstwa. W ostatnim momencie zostaje uratowany przez Wysockiego, ale jego późniejsze losy stają się zagadką.
Wokulski jest jednocześnie winowajcą i ofiarą swoich nieszczęść. Tragiczny los bohatera wynika w znaczącej mierze z jego własnych decyzji, zwłaszcza z wyboru Izabeli jako obiektu swojej miłości. Mimo że to człowiek inteligentny i świadomy, emocje przejmują nad nim kontrolę. Równocześnie to ofiara społeczeństwa podzielonego na klasy, w którym awans oznacza skazanie na alienację.
Podsumowując. Stanisława Wokulskiego można nazwać bohaterem tragicznym, jednak z zastrzeżeniem, że nie realizuje on wzorcowych, zakorzenionych w kulturze antycznej założeń. To postać, której losy naznaczone są nierozwiązywalnym konfliktem między ideałami romantyzmu i pozytywizmem. Jednak w przypadku realiów XIX wieku fatum zastępuje społeczny determinizm, czyli pogląd, że jednostka jest wypadkową czynników zewnętrznych, przede wszystkich pochodzenia i statusu ekonomicznego. Wokulski mimo pracowitości, talentu i ambicji nie był w stanie pokonać barier społecznych, a tym samym zrealizować w pełni swoich aspiracji. Niezdolny do dokonania korzystnego dla siebie wyboru w końcu ponosi klęskę.
Aktualizacja: 2024-10-07 19:28:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.