Stanisław Wokulski to jeden z głównych bohaterów literackich polskiego pozytywizmu. Często przedstawiany jako wzór nadwiślańskiego przedsiębiorcy ma też jednak swoją tragiczną twarz. Główny bohater „Lalki” jest w istocie postacią rozdartą, targaną rozsądkiem i chorobliwą wręcz miłością, a przez to sprzecznymi ideałami: pozytywisty i romantyka. Ten dualizm, a dokładnie ta tragiczna miłość, ściągnie na niego ostatecznie nieszczęście.
Zanim przejdziemy do analizowania postaci Stanisława Wokulskiego, warto uściślić definicję tragizmu i bohatera tragicznego. Otóż tragizm antyczny polegał na konflikcie dwóch sprzecznych ze sobą, ale równorzędnych racji, który nie miał dobrego rozwiązania. Wybranie przez człowieka którejkolwiek z nich wiązało się z fatalnym końcem.
Wbrew wszelkim pozorom, Bolesław Prus nie stworzył postaci Wokulskiego jako sztandarowego pozytywisty. Bohater Lalki to człowiek będący wynikiem nakładania się sprzecznych ideałów dwóch epok: romantyzmu i pozytywizmu. Jego okres życia przypadał bowiem na obie: w młodości został zesłany za uczestnictwo w powstaniu styczniowym, zarazem pasjonował się nauką oraz pomnażał majątek niczym rasowy pozytywista. Wokulski był więc od początku postacią między uczuciem i rozsądkiem. Szczególnie mocno daje temu upust podczas sceny kłótni z Mickiewiczem. Dzieło wieszcza narodowego, na które krzyczy bohater, reprezentuje tutaj całą formację romantyków.
Wokulski ma pretensje do literatury swojej młodości, że wpoiła mu wyidealizowany model kobiety i miłości. Przez niego bohater nie jest w stanie zobaczyć prawdziwego oblicza Izabeli Łęckiej, a przez to porzucić uczucia do pustej arystokratki. Aby ją zdobyć, rzuca się najpierw w wir niebezpiecznej pracy, a następnie trwoni majątek, aby wkupić w łaski establishmentu. Niekiedy można odnieść wrażenie, że niczym rasowy romantyk, oszalał z miłości do panny Izabeli. Zrobiłby bowiem dla niej wszystko, nie widząc zarazem, jak mało znaczy w oczach arystokratki.
Zarazem bohater powieści kieruje się w życiu codziennym ideami pozytywistycznymi, które dalece odbiegają od romantycznej wizji świata. Fascynuje się nauką, działa pod wpływem rozumu i zysku. Ważne są dla niego społeczne efekty pieniądza, możliwość pomocy na wór pracy u podstaw i pracy organicznej. Krytykował wszelkie kwesty i rozdawnictwo, a postulował dawanie ludziom szansy na pomoc samym sobie poprzez tworzenie miejsc pracy i edukację.
Tak samo podchodził też do człowieka — wrażliwy na jego krzywdę, uważa zarazem za konieczne bycie przez każdego jednostką pożyteczną. Tym samym, w chwilach głębszej refleksji, widzi Łęcką jako osobę zupełnie pozbawioną wartości. Wjeżdżając do Paryża, udaje mu się nawet na chwilę wyleczyć z jej zauroczenia, zdjąć „różowe okulary”. Jest to jednak tylko chwilowe, ostatecznie bowiem Wokulski porzuca chłód i znowu wraca myślami do Izabeli, kiedy tylko pojawi się, chociaż cień nadziei na ziszczenie jego miłości do kobiety.
Tragizm Wokulskiego wynika więc z rozciągnięcia go między miłością i rozsądkiem, a zarazem romantyzmem i pozytywizmem. Bohater nie potrafi wyzwolić się z uczucia do Izabeli Łęckiej, chociaż przynosi mu ono cierpienie. Konsekwencją jego przywiązania do arystokratki jest ostatecznie upadek bohatera, próba samobójcza i tajemnicze zniknięcie. Można więc z pełną stanowczością przyjąć, że jest to uczucie niszczące, nieodwzajemnione i całkowicie tragiczne. Co gorsza, Stanisław Wokulski doskonale zdawał sobie sprawę ze swojego położenia. Tłumaczył sobie bezsens starań o Łęcką, uświadamiał jej całkowitą sztuczność jako próżnej arystokratki. Mimo to nie mógł uciec od tego uczucia. Tragizmu dodaje jeszcze fakt, że miłość ta wyzwalała w bohaterze siły do działania. To właśnie dla Izabeli pomnożył swój majątek, tak samo jak potem trwonił go, by ją pozyskać.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.