Wolność uznana została za jedno z podstawowych ludzkich praw. Zawsze sprzeciwiamy się jej ograniczeniu, brzydzi nas koncepcja odbierania komuś możliwości decydowania o sobie. Więzienie, czasowe ograniczenie swobody, uznawane jest za adekwatną karę w większości współczesnych systemów prawnych. Człowiek pragnie więc wolności, dąży do niej. Jest ono zarazem czymś więcej, niż przedstawiona powyżej fizyczna niezależność. Człowiek chce być wolny, czyli być panem własnego losu. Jednak to dążenie nieraz prowadzi do wypaczenia wolności — samowoli. Jest więc zarazem szlachetne i niebezpieczne. Dobre tego przykładu znajdziemy w polskiej literaturze. Jako naród wielokrotnie doświadczaliśmy bowiem przedziwnego zachłyśnięcia się wolnością na własną niekorzyść. Oddają to doskonale Mickiewicz w swojej III cz. „Dziadów” oraz Mrożek poprzez „Tango”.
Problematyka wolności podejmowana przez Adama Mickiewicza w „Dziadach” dotyka zarazem sfery narodowej, jak też wolności poety w kontekście jego zdolności twórczej. To poetyckie określenie możliwości pisania nie jest przypadkowe. Ukazuje bowiem poetę jako posiadacza iskry Bożej, dającej możliwość namiastki kreacji. Poprze swój talent, twórca kreuje światy, a wręcz platońskie idee. U podstaw takiego podejścia leży założenie, że poezja jest realna, a więc kreowane przez nią wizje są na swój sposób prawdziwe. To właśnie miał na myśli Konrad, kiedy w Wielkiej Improwizacji porównywał swój talent do mocy Boga. Zarazem jednak poeta może tworzyć bardziej namacalnie, poprzez oddziaływanie na kulturę. Swoimi dziełami kształtuje on ducha narodowego, a więc poniekąd jest twórcą tej wspólnoty. Ma przy tym wolność praktycznie nie do odebrania, ponieważ jego broni nie można odebrać — wiele reżimów uległo samozniszczeniu poprzez walkę z artystami.
Tutaj problematyka twórczej mocy poety zazębia się z ludzkim dążeniem do wolności. Konrad pragnie wyzwolić się z pęt ludzkich ograniczeń i choć na chwilę zostać wszechmocnym jak Bóg, by dokonać dzieła całkowitego uwolnienia narodu. Chce wiec władzy dla wolności co jest swoistym paradoksem i sednem wypaczenia idei samostanowienia człowieka o sobie samym. Jego utylitarna chęć kreacji narodu dla dobra ogółu prowadzi bowiem do skutku odwrotnego - niewoli jeszcze większej, niż obecna. Pragnienie wolności doprowadzone do skrajności zmienia się wiec w swoje przeciwieństwo, czyli tyranię. Możemy też przeanalizować Wielką Improwizację pod kontem stricte poszukiwania przez poetę wolności twórczej. Jak wiadomo, jedynie Bóg jest prawdziwie wolny. Nie ma bowiem nikogo ani niczego co ograniczałoby Jego wolę. Konrad domagając się tożsamej omnipotencji dopuszcza się jednak samowoli. Kiedy bowiem chce osiągnąć pełnię niezależności, stawia ją na piedestale i w centrum swoich dążeń. Tym samym nie chce, by cokolwiek ograniczało jego wolność. Nie chodzi tu tylko o prawo, carat czy szeroko rozumiane prawa rzeczywistości. Konrad odrzuca tym samym moralność, czego daje dowód poprzez gotowość do narzucania narodowi swojej woli. Wolność miast narzędziem i prawem człowieka staje się jego nadrzędnym celem, a przez to ulega wypaczeniu.
Sławomir Mrożek również podejmuje temat wolności w swoim dramacie „Tango”. Umieszcza go w kontekście walki międzypokoleniowej oraz wielkich idei XX wieku. Świat dramatu Mrożka to rzeczywistość na opak: starsze pokolenie reprezentuje sobą awangardowe podejście dekonstrukcji podstawowych wartości społecznych, podczas gdy młodsze chce do nich powrócić. Jest to wiec rzeczywistość po rewolucji, gdzie świat został niejako „wyzwolony” od ograniczających go zasad, przesądów i mieszczańskiej moralności. Pokoleniem Stomila i Eleonory kierowała chęć osiągnięcia wolności od przestarzałych form, osiągnęli jednak tylko dekonstrukcję rzeczywistości. Obrazuje to ich mieszkanie, zagracone wszelkimi sprzętami. Jest ono jakby ukazaniem śmietnika ideowego, który pozostawiły po sobie inteligenckie ruchy lewicowe w XX wieku. Jest to świat totalnego chaosu, pogrążony zarazem w swoistym marazmie. Całkowita wolność ma tu więc charakter stagnacji — nie ma zasad, ale również celów. Istnieje tylko teraźniejszość, w której nie ma punktów oparcia. Taki stan rzeczy przerwać chce Artur, najmłodszy z całej rodziny. Bunt nowego pokolenia przyjmuje tu formę reakcji, kontrrewolucji. Narzucenie zasad chaosowi jest więc paradoksalnie wyrazem jego wolności do samostanowienia — wyborem własnych ograniczeń. Ostatecznie jednak wiemy, że młody mężczyzna dostrzega sztuczność takiego działania i podejmuje inną decyzję. Olśnieniem jest idea władzy — rzeczy istniejącej ponad wszystko i zawsze. Każda władza oparta jest jednak na sile, a to bardzo złudne narzędzie. Dlatego pokonuje go Edek, wprowadzając tyranię.
Widzimy więc, że ostateczna wolność powoduje brak jakichkolwiek zasad porządkujących ludzkie życie. To powoduje powstanie paradoksu, w którym siły zdolne nas tej wolności pozbawić mogą podnieść swoje łby z pełną mocą. Wolność ostateczna i pełna, rozumiana jako pozbawiona zasad samowolka, jest więc stanem samo unicestwiającym.
Wolność to dziwne pojęcie. Teoretycznie oznacza pozbawienie wpływu na własne decyzje sił trzecich. Jeżeli jednak zostanie doprowadzona do skrajności, sama siebie niewoli. Można więc przyjąć, że stan taki nie niweluje nadrzędnych wartości, takich jak logika, czy moralność. Sięgając po to, zostaje wypaczony, staje się samowolą. Ta z kolei ma właściwości autodestrukcyjne. Ostatecznie wszystko sprowadza się więc do wyboru między tym, co słuszne, a tego przeciwieństwem. Nawet jeżeli taka decyzja miałaby pozornie ograniczyć naszą wolność, zostaje podjęta w imię jej zachowania. Ujmując rzecz wprost, możemy stwierdzić, że wolność to możliwość wybrania dla siebie własnych ograniczeń, które uznamy za dobre. Wszystko inne będzie jedynie chaosem, a ten jest żywiołem — ostatecznie wyłoni się z niego tylko brutalna siła.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.