Potop Henryka Sienkiewicza to bardzo obszerne dzieło, zbudowane wokół dwóch wątków. Pierwszy z nich to wątek historyczny - dzieje wojny Rzeczpospolitej ze Szwecją w 1655 roku. Drugi zaś odnosi się do przygodowo-romantycznych perypetii Andrzeja Kmicica - chorążego orszańskiego, zakochanego w Aleksandrze Billewiczównie. Możemy w nich ponadto wyróżnić następujące elementy składowe:
Bohaterowie Potopu przeżywają rozliczne przygody, podobnie jak postaci w westernów. Wiążą się z nimi również perypetie miłosne. Najważniejsza będzie rzecz jasna uczucie między Kmicicem a Oleńką Billewiczówną. Oprócz tego w wątku tym kryje się również historia przemiany wewnętrznej głównego bohatera.
Miłość Oleńki i Kmicica stanowi główny wątek romansowy utworu. Burzliwy związek pełen jest zwrotów akcji, skrajnych emocji. W pewnym momencie czytelnik jest nawet świadkiem zawiązania się trójkąta miłosnego między Aleksandrą Billewiczówną a Kmicicem i Bogusławem Radziwiłłem. Uczucia żywione względem Oleńki są motorem napędowym głównego bohatera.
Miłość Oleńki i Kmicica nosi znamiona rycerskiego afektu dla "damy serca" - kobiety idealnej, którą rycerz musiał zdobyć poprzez czyny oraz uszlachetnienie samego siebie. W powieści możemy się też natknąć na epizodyczne romanse innych bohaterów. Dobrym przykładem jest pan Wołodyjowski - "mały rycerz" wiecznie wzdychający do jakiejś damy.
Wątek przygodowy przewija się przez praktycznie całą fabułę Potopu. Bohaterowie wiecznie przeżywają niebezpieczne, pełne zwrotów akcji perypetie. Wynikają one zarówno z wątku historycznego, jak też przygodowo-romantycznego. Czytelnik skupia się najbardziej na przygodach Andrzeja Kmicica - chorążego orszańskiego. Warto tu wspomnieć uczestnictwo w obronie Jasnej Góry i wysadzenie kolubryny, porwanie Bogusława Radziwiłła czy zdobycie "Kretowiska" podczas oblężenia Warszawy. Ikoniczną "przygodą" o zabarwieniu humorystycznym jest również walka pana Zagłoby z małpami, czy próba zabicia króla Szwecji przez pijanego Rocha Kowalskiego.
Andrzej Kmicic to typ bohatera dynamicznego, który w trakcie fabuły powieści przechodzi duchową metamorfozę. Z początku jawi się on jako wesoły, niemniej groźny zawadiaka o skłonnościach do hulanki. Ukochana Kmicica, Anna Billewiczówna, nie może jednak znieść takiego zachowania. Chorąży orszański wikła się dodatkowo w konflikt ze szlachtą laudańską, następnie zaś nieopatrznie poprzysięga wierność zdrajcy - Januszowi Radziwiłłowi.
By odzyskać dobre imię, pan Andrzej postanawia przysłużyć się Rzeczpospolitej pod mianem Babinicza. Poprzez szlachetne czyny oraz dogłębne przemyślenie własnego życia, Kmicic zmienia się w gorącego patriotę i człowieka godnego zaufania innych. Dzięki tej wewnętrznej przemianie ostatecznie powraca do Oleńki w glorii i może być wreszcie godzien jej ręki. Motyw przemiany jest prawdopodobnie nawiązaniem do historii Jacka Soplicy z Pana Tadeusza.
Wątek ten stanowi drugi z dwóch głównych elementów Potopu. Składa się na niego tło historyczne powieści, jak również wiele elementów świata przedstawionego. Do najważniejszych zaliczyć możemy wątek szlachty, który służy zarazem autorowi do przedstawienia powodów upadku Rzeczpospolitej, jak też krytyki przywar narodowych.
Potop szwedzki stanowi tło historyczne całej powieści Henryka Sienkiewicza. Sama nazwa to zwyczajowe określenie wojny polsko-szwedzkie z lat 1655-1660. Sama powieść obejmuje jedynie dwa pierwsze lata tego konfliktu.
Bohaterowie często uczestniczą w wydarzeniach znanych z kart historii, poznają ważne postaci tamtego okresu. Istotnym dla fabuły jest m.in. obrona Jasnej Góry, oblężenie Warszawy, czy powrót króla Jana Kazimierza do Polski. Watek ten łączy się z zadaniem "pokrzepienia serc" przez powieść Sienkiewicza. Ukazuje bowiem Rzeczpospolitą w straszliwym momencie dziejowym, praktycznie na skraju upadku. Mimo tego naród jednoczy się i pokonuje wroga, który dybie zarówno na niepodległość, jak również katolicką wiarę Polaków.
Sienkiewicz oddaje obyczaje szlacheckie doby XVII wieku, próbuje również wejść w mentalność Sarmatów. Stylizowanie języka powieści i drobiazgowe opisywanie codzienności szlacheckiej to jednak nie wszystkie elementy tego wątku. Wartym odnotowania jest również fakt ujęcia zachowań Sarmatów w dobie potopu szwedzkiego.
Sienkiewicz wyraźnie ukazuje prywatę, zaprzaństwo i warcholstwo dużej części politycznie odpowiedzialnych obywateli. Dobrze widać to na przykładzie Radziwiłłów oraz bitwy pod Ujściem. Wątek ten obnaża słabość narodu, która przekłada się na słabość systemu państwowego. Sienkiewicz ukazuje zarazem pozytywne cechy Polaków. Słowami królowej docenia ich oddanie wierze, a przez przykład bohaterów powieści podkreśla patriotyzm, bitność i poświęcenie. Wątek ten również wiąże się z dydaktycznym zadaniem powieści, ponieważ za krytyką XVII wiecznej szlachty kryje się próba ukazania wad narodu polskiego ogółem.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.