Wolność należy do grupy pojęć, o których często dyskutujemy, a jakie bywają przez nas źle rozumiane. Możemy o to rzecz jasna winić rozmycie znaczenia samego słowa, co w XXI wieku spotkało wiele ważnych pojęć. Niemniej, wydaje się, że w tym wypadku problem leży w zgoła odmiennym miejscu. Wolność ma zwyczajnie bardzo szerokie znaczenie, które często może być postrzegane jedynie przez pryzmat danej osoby. Należałoby więc pytać o to, czym dla człowieka jest wolność, nie zaś o samo znaczenie pojęcia wolności. To z kolei oznacza wzięcie pod uwagę dualistycznej natury naszego rodzaju: duchowej i cielesnej.
Po krótkim, acz intensywnym, zastanowieniu możemy dojść do konkluzji, że dla człowieka wolnością jest zarówno niezawisłość ciała, jak i ducha. Początkowo nie mówi to wiele, ale jeżeli odnajdziemy odpowiednie przykłady, teza ta nabiera sensu. Najlepiej zaczerpnąć je z literatury, ponieważ stanowi ona próbę uzewnętrznienia natury człowieka. W wypadku poniższej pracy za takowe przykłady posłuży III cz. „Dziadów” Adama Mickiewicza oraz „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego.
Problematyka wolności przedstawiona na łamach „Dziadów” Adama Mickiewicza nie może być omawiana bez uprzedniego przybliżenia tła historycznego dramatu. Wieszcz narodowy opisuje tam udramatyzowane prześladowania młodzieży litewskiej, jakie wybuchły z inspiracji Nikołaja Nowosilcowa. Chcąc przypodobać się caratowi, ujawnił on nieprawdziwy spisek Filomatów i Filaretów, czego konsekwencją było szykanowanie młodzieży.
W dramacie duża część scen ma miejsce w klasztorze księży bazylianów, który zaborca zamienił na więzienie. Tym samym przysłuchujemy się rozmowom ludzi pozbawionych wolności osobistej, osadzonych i czekających na wyrok. Nie jest to jednak przejaw uczciwego systemu sprawiedliwości. Rosyjska władza stosowała wyroki niejawne, bez możliwości obrony i ze sfabrykowanymi dowodami. Rozmawiają o tym sami osadzeni, współwięźniowie głównego bohatera. Jako jednostki wszyscy oni zostali zaszczuci przez system, który bez jakiejkolwiek kontroli decydował o ich losie.
Na zasadzie odwrócenia możemy więc określić na tym przykładzie wolność jako samostanowienie. Nabiera to jeszcze szerszego znaczenia, jeżeli weźmiemy pod uwagę patriotyczny wydźwięk „Dziadów”. Wolność cielesna przechodzi tutaj w możliwość intelektualnego samostanowienia, którego wyrazem jest niezawisłość narodu. Mickiewicz podkreśla więc, że życie zbiorowe wolnych ludzi skupionych wokół swoich tradycji i powinności narodowy również jest przejawem wolności. Tym bardziej możemy to udowodnić, patrząc na scenę Salonu Warszawskiego. Podświadomie bowiem łączymy wolność z godnością. Wynarodowionym elitom należy tej drugiej odmówić. Skupieni wokół zaborcy są zniewoleni zarówno w sensie politycznym, jak i intelektualnym. Od tego zaś bardzo łatwo przejść do wartości ducha.
Nie ulega żadnej wątpliwości, że wolność w wymiarze duchowym ukazana jest poprzez dwie postaci: Konrada i księdza Piotra. Ten pierwszy to wolny duch, wieszcz i poeta jednocześnie. Pragnie wolności narodu, samemu cierpiąc z nim katusze zniewolenia. Poprzez swoją pychę kończy opętany przez złego ducha. Tym samym jego duch nie jest wolny. Kajdanami okazuje się własne poczucie wyższości, sprzeniewierzenie woli Stwórcy.
Jest to ewidentnie chrześcijański sposób myślenia, gdzie świadomy grzech jest w istocie niewolnictwem wobec zła. Tymczasem wolność ducha oddana jest poprzez pokorną służbę Bogu. Wyraża ona bowiem naszą naturę, cel istnienia. Prawdę takiego rozumienia wolności duchowej, czy wewnętrznej, widzimy podczas rozmowy księdza Piotra z Nowosilcowem. Prosty duchowny nie zbacza ze ścieżki wiary i przekonań, nawet wobec gróźb potężnego przedstawiciela caratu. Udowadnia to, że człowiek ten jest wolny poprzez swoje przekonania i nawet przemoc fizyczna nie jest w stanie go złamać ani zmienić jego zdania. Jest niezależny wewnętrznie, czyli wolny duchowo.
Patriotyzm został w jednym z wcześniejszych akapitów określony mianem wolności łączącej cechy materii i ducha na przestrzeni życia zbiorowego. Dąży bowiem do niezależności politycznej zbiorowości, która istnieje w dużej mierze jako kultura i wartości duchowe. Wolność człowieka jako taka fuzja widoczna jest również w postawach bohaterów „Kamieni na szaniec” Aleksandra Kamińskiego. Zośka, Alek i Rudy w czasie wojny poświęcili swoją młodość i niewinność dla oswobodzenia ojczyzny, zaś po konflikcie marzyli o pomocy w jej odbudowie. Ni możemy ich zarazem nazwać jakimiś gromadnymi społecznikami. Szczególnie Rudy rozumiał swoje miejsce w społeczności jako dobrowolną pracę na jej rzecz, przy jednoczesnym wykorzystywaniu wszystkich atutów własnej indywidualności. Wybrali więc oni własny życiowy cel i mimo zniewolenia przez zaborcę, walczyli o niego.
Wolność, jak wcześniej zostało to już napisane, stanowi bardzo trudny temat rozważań. Na podstawie powyższych przykładów możemy z całą pewnością uznać, że ma ona wiele poziomów. Na pewno jednak zaczyna się od ducha. To właśnie nasze wewnętrzne życie kształtuje wybory, które dokonamy w świecie fizycznym. Tym samym, jeżeli pozostajemy wolni wewnętrznie, ciało również takie pozostanie. Interesujące jest przy tym, że wolność wewnętrzna wiąże się nie tylko ze świadomymi i niezależnymi wyborami, ale również zgodnością z naszą naturą. Tym samym możemy zaliczyć wolność do idei dobrych, jak czynią to chrześcijanie.
Kolejnym interesującym faktem jest jej istnienie na płaszczyźnie wspólnoty, takiej jak wspólnota narodowa. Idea patriotyczna dąży do uzyskania wolności na płaszczyźnie fizycznej poprzez polityczną podmiotowość narodu. Musi być ona jednak świadomie przyjęta przez patriotów, a ci z własnej woli muszą na nią pracować. Tym samym wolność jawi się jako wybór dobra, swojego i innych. Łącząc wszystkie poprzednie przemyślenia w całość, możemy powiedzieć, że wolność do zrodzona w duchu idea dobrowolnego wyboru dobra ponad złem, która ostatecznie nadaje kształt ciału. Bądźmy więc wolni, a będziemy dobrzy. Dajmy się zniewolić, również przez własne słabości, a wdrożymy na ścieżkę zła.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.