Każde pokolenie wyznaje inne wartości i uznaje, że to właśnie one są najważniejsze i najbardziej słuszne. Często też napięcia występują nie tylko pomiędzy ludźmi starszymi i młodszymi, ale także na gruncie światopoglądowym, pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Konflikt idei społecznych jest tak naprawdę zjawiskiem znanym już od samego początku istnienia ludzkości. Zazwyczaj opiera się on na tym, że ludzie wyznają odmiennie od siebie wartości, uznają, że coś innego jest w życiu najważniejsze.
Motyw konfliktu idei społecznych często pojawia się także w literaturze, dzieląc bohaterów na zróżnicowane grupy. Ma to miejsce na przykład w „Tangu” Sławomira Mrożka oraz w pozytywistycznej powieści „Lalka” autorstwa Bolesława Prusa.
„Tango” to dramat, opowiadający o konflikcie w rodzinie. Rodzi się on na gruncie buntu i próbie przeciwstawienia się zastanemu porządkowi. Buntuje się główny bohater, Artur, a robi to przeciwko swoim rodzicom, Stomilowi i Eleonorze. Jego rodzice reprezentują bowiem awangardę, rozluźnienie obyczajów i postępowość, przez co wprowadzają do rzeczywistości chaos. Artur z kolei to przedstawiciel zasad i porządku, chciałby, by przywrócone zostały dawne tradycje, obyczaje i zasady. Jego bunt uznawany jest za odwrócony, zazwyczaj młodzi ludzie pragną bowiem poluzowania zasad społecznych, nie zaś ich zaostrzenia.
W ten sposób buntowali się rodzice Artura, którzy doprowadzili do znacznego rozluźnienia się obyczajów, które tak drażni Artura. Stomil i Eleonora byli pokoleniem, które pozbawiło bowiem społeczeństwo wszystkich zasad, wprowadzając do codzienności chaos. Artur narzeka więc, że jego rodzice zbuntowali się tak skutecznie, że nie zostawili dla niego już żadnego porządku, przeciwko któremu może zbuntować się on sam. Jego reakcją jest zatem właśnie odwrócony bunt, Artur pragnie przywrócenia zasad i porządku, ponieważ tradycyjne pragnienie swobody nie jest już dla niego możliwe do zrealizowania - ma jej wręcz zbyt wiele.
W „Tangu” konflikt idei społecznych rozgrywa się więc pokoleniowo i rozbija o kwestię zasad. Rodzice pragną zachowania swobody i dowolności, dziecko chciałoby, by świat był bardziej uporządkowany, surowy i pełen zasad. Tych dwóch postulatów nie da się ze sobą pogodzić, więc siłą rzeczy ktoś z tego konfliktu okaże się być przegranym. Jest to Artur, zabity w bójce przez spoufalającego się z jego rodziną lokaja Edka, co ma miejsce dzięki luźnym obyczajom jego rodziców. Zwycięża więc chaos, brak zasad i swoboda, co dla Artura jest klęską.
Inny przykład konfliktu idei pojawia się w pozytywistycznej powieści Bolesława Prusa pod tytułem „Lalka”. Przedstawia ona bowiem trzy pokolenia idealistów, wyznających zupełnie różne światopoglądy. Prus był bowiem człowiekiem świadomym tego, jak romantyzm wpływał na swoich odbiorców i zdawał sobie sprawę, jak na jego gruncie wyrósł następnie pozytywizm. Dlatego w swoim dziele umieścił bohaterów, których poglądy wywodzą się z różnych tradycji.
Romantyzm reprezentowany jest przez starego subiekta, Ignacego Rzeckiego. Jest on całym sobą oddany dawnym tradycjom, które już powoli odchodzą w przeszłość, ustępując miejsca nowym obyczajom. Na granicy epoki dawnej, romantyzmu, oraz nowej, czyli pozytywizmu, żyje główny bohater powieści, Stanisław Wokulski. Mimo że działa on już według zasad nowego świata, jest człowiekiem praktycznym i ciężko pracującym na swój sukces, to w jego duszy tlą się jeszcze romantyczne ideały, które objawiają się między innymi w jego uczuciu do Izabeli Łęckiej. Wokulski jest przez to wewnętrznie skonfliktowany sam ze sobą, nie potrafi pogodzić ze sobą sprzecznych wartości, które są mu bliskie z różnych powodów. Przedstawicielem trzeciego pokolenia jest z kolei Julian Ochocki, człowiek skupiony całkowicie na nauce i jej odkryciach, wolny od romantycznych porywów. To bohater całkowicie już ukształtowany przez nową rzeczywistość.
Wszyscy trzej reprezentują sobą wartości zupełnie od siebie odmienne. Żyją jednak w jednym świecie i w jednej rzeczywistości, dlatego mimo wszystko muszą ze sobą jakoś współżyć, jednak znaczące różnice w wyznawanych przez nich ideach siłą rzeczy mogą prowadzić do napięć i konfliktów społecznych. Pozytywizm odrzucał bowiem założenia romantyzmu, co już z samo z siebie było znakomitym gruntem do sporów. Jego przedstawiciele uznawali bowiem, że nadszedł czas, by dawne, nieudane ideały ustąpiły miejsca nowym myślom, które miały okazać się bardziej skuteczne i lepiej kształtujące rzeczywistość, sztukę czy literaturę. Przykładem tych przemian i konfliktów byli właśnie trzej bohaterowie Prusa, reprezentujący zupełnie różne światy.
Konflikt idei społecznych jest więc motywem często występującym w dziełach literackich. Twórcy sięgają w nim także po znany każdemu konflikt pokoleń, jest to bowiem naturalne zjawisko, że różnią się one między sobą światopoglądowo. Widać to zarówno w dramacie Mrożka, jak i w powieści Prusa. To właśnie między kolejnymi pokoleniami rodzą się konflikty na tle ideowym, każde bowiem z nich ma inny pomysł na naprawę świata.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.