Re­la­cje mię­dzy­ludz­kie w rze­czy­wi­sto­ści pań­stwa to­ta­li­tar­ne­go. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie po­wie­ści Rok 1984 Geo­r­ge­’a Or­wel­la. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Państwo totalitarne jest systemem, który za nic ma wszelkie aspiracje jednostki. Kreuje on rzeczywistość człowieka wedle sztucznie wykreowanej ideologii, podporządkowując sobie ciała i umysły swoich ofiar. To mechaniczne podejście do społeczeństwa powoduje zaburzenie wszystkich stosunków między jego członkami, począwszy od najwyższych, aż po najbardziej podstawowe. Relacje międzyludzkie stają się oparte o podejrzliwość i sztucznie wzbudzaną nienawiść, zaś wszelkie naturalne formy współżycia ulegają wypaczeniu. Dowodów dostarcza nie tylko historia, w sukurs idzie również literatura. Poniższa praca wykorzysta dwa dzieła literackie jako argumenty przemawiające za tą tezą. 

Spis treści

• Re­la­cje mię­dzy­ludz­kie w rze­czy­wi­sto­ści pań­stwa to­ta­li­tar­ne­go – zagadnienie
• Rok 1984
• Władca much
• Inne teksty literackie
• Podsumowanie

Re­la­cje mię­dzy­ludz­kie w rze­czy­wi­sto­ści pań­stwa to­ta­li­tar­ne­go – zagadnienie

Rok 1984

Wykreowany przez George'a Orwella świat roku 1984 to bez wątpienia rzeczywistość państwa totalitarnego. Oceania rządzona jest przez wszechwładną Partię, realizującą ideę angsocu. Aby wprowadzić ją w życie, kreują nie tylko otaczający mieszkańców system, tworzą również odgórną narrację o postrzeganiu rzeczywistości. To właśnie temu służą nowomowa i dwójmyślenie - powolnej zmianie sposobu postrzegania otaczającego świata na taki, który będzie zgodny z linią Partii. Wszystkie odstępstwa, nieortodoksyjne rozumienie faktów, to myślozbrodnia podlegająca ściganiu przez Policję Myśli. Tak ścisły reżim musiał rzecz jasna wpłynąć na stosunki międzyludzkie. 

Istnieją więc członkowie Partii oraz prole. Ci drudzy to niewykształcona masa, wedle propagandy "są wolni", nikt nie poświęca im żadnej uwagi i nie daje żadnych praw. Partyjni dzielą się z kolei na członków wewnętrznych i zewnętrznych. Hierarchiczność oraz swoista wtórna kastowość to typowe elementy totalitaryzmu, który każe ludziom określać stosunki między sobą na podobieństwo dobrze skrojonej machiny. Każdy musi więc znać swoje miejsce, określone przez Partię. Totalitarna forma rządów wymaga inwigilacji, ciągłego testowania ludzkich myśli i słów. Rodzi więc donosicielstwo, często w imię fanatycznego oddania systemowi. Ludzie stają się nieufni, nawet w obrębie własnej rodziny. Sytuacja sąsiada głównego bohatera, którego własne dzieci wydały Policji Myśli, ukazuje, że w takim ujęciu społeczeństwa nawet rodzina przestaje odgrywać swoją rolę. Można powiedzieć, że ona wręcz wyparowuje, stanowi bowiem konkurencję w lojalności do Wielkiego Brata.

To samo prawdziwa miłość, szczególnie zaś jej cielesny charakter. Pociągu seksualnego Partia nie potrafi kontrolować, stara się więc wyrugować go z natury, zaburzając tym samym naturalne procesy międzyludzkie. Miłość jako szerokie pojęcie nie może zaś istnieć, ponieważ wymaga poświęcenia konkretnej osobie, czyniąc ją wyjątkową i jakby oddzielną od totalitarnie pojmowanej reszty. Dla trzymania w ryzach społeczeństwa potrzebny jest też wróg, nic bowiem nie jednoczy lepiej od nienawiści. Oceania zaraża więc swoich mieszkańców nienawiścią do niejakiego Goldsteina, który może nawet nie istnieć. To przecież nie ma znaczenia w ostatecznym rozrachunku. Liczy się, że ludzie mają wspólnego wroga, którego mogą chcieć zniszczyć. To różni systemy totalitarne od wolnościowych. We wspólnotach wolnych istnieją cele do osiągnięcia, totalitaryzmy wyznaczają wrogów do nienawidzenia.

Władca much

„Władca Much” Williama Goldinga wbrew pozorom również mówi o państwie totalitarnych. Urządzona przez Jacka i myśliwych to prymitywna wersja tego, co może przekształcić się w znane nam formy. Rządy siły oraz jedyne słuszne wytłumaczenie rzeczywistości powodują jednak zniszczenie wspólnoty chłopców na wyspie i coraz więcej ofiar. Zanika więc współpraca na rzeczy narzucania zadań, reprezentowani przez Prosiaczka słabi są represjonowani. Nie ma demokracji, nie ma prawdziwej wspólnoty. Państwo oparte na sile, zastraszeniu i wtłaczaniu jedynie słusznych zasad nie może mieć bowiem społeczności. Te powstają jedynie na zasadzie poszanowania oraz partycypacji, nie zaś całkowitej przemocy. Dlatego też Jack musi (chce) ciągle popisywać się siłą swoich łowców. To jedynie trzyma chłopców w ryzach. To oraz strach. Nie stanowią już bowiem wspólnoty reprezentowanej przez konchę. Totalitaryzm samą nazwą demaskuje swoją naturę. Polega on na totalnym podporządkowaniu idei całego społeczeństwa. Ta z kolei zazwyczaj znajduje swoje odzwierciedlenie w państwie jako najwyższej emanacji systemu społecznego. 

Inne teksty literackie

• „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – Autor opisuje losy więźniów sowieckiego łagru oraz zmiany zachodzące w ich kondycji psychicznej na skutek dziejących się tam rzeczy. Relacje międzyludzkie są prawie niemożliwe do zawarcia i utrzymania w takiej formie, jakby to mogło mieć miejsce w wolnym świecie. Właśnie na bazie tej powieści ukute zostało określenie „człowiek złagrowany”, które oznacza więźnia bez nadziei i zainteresowania wartościami wyższego rzędu oraz losem drugiego. Najważniejsze dla więźniów łagru było przetrwanie, dlatego relacje międzyludzkie najczęściej miały charakter transakcyjny, byleby uszczknąć dla siebie kawałek czegoś do jedzenia i mieć szansę dalej egzystować. To symbolizuje, jak państwo totalitarne niszczy możliwość wchodzenia w normalne relacje z innymi ludźmi.
• „Nowy wspaniały świat” Aldousa Huxleya – Społeczeństwo w powieści przedstawia ludzi, których głównym celem funkcjonowania w świecie jest hedonizm, czyli samolubne myślenie tylko o własnej przyjemności, bez względu na wartości wyższe. Taka egzystencja oparta jest przede wszystkim na konsumpcji i zabawie, nietrudno się więc domyśleć, że zawierane w jego ramach relacje będą powierzchowne i nietrwałe. Przykładem postaci, której zależy na poprawnych i naturalnych relacjach międzyludzkich jest John, ponieważ dorósł w rezerwacie, gdzie panują jeszcze „tradycyjne” zasady funkcjonowania. Niestety przez swoje niedopasowanie do systemu totalitarnego, jakim jest ta swoista utopia „wspaniałego świata”, chłopak popełnia samobójstwo, tak więc można założyć, że dla określonych jednostek relacje z innymi w ramach takiego systemu, jest nie tylko utrudnione, ale również bywa źródłem osobistej tragedii.
• „Folwark zwierzęcy” George’a Orwella – Powieść jest przykładem tego, jak na manipulacji i propagandzie nie da się zbudować społeczeństwa, które łączyłyby naturalne i trwałe więzi międzyludzkie. Napoleon oraz Squealer są postaciami szczególnie istotnymi o tyle, że przedstawiają typowe jednostki zniszczone przez system totalitarny, którego porządek zinternalizowały. Przykładowo Squealer tłumaczy i wmawia innym zwierzętom, że powinni przyjąć i wprowadzić w życie pewne zmiany, co ma tak naprawdę służyć tylko świniom takim jaką on sam jest. „Folwark…” to odniesienie do rzeczywistości jak najbardziej ludzkiej, dlatego bez wątpienia relacje między zwierzętami są tak samo zepsute pod totalitarnym reżimem jak miało to miejsce w XX wieku w świecie ludzkim.
• „Medaliony” Zofii Nałkowskiej – W systemie totalitarnym zanikają wszelkie ludzkie odruchy i skłonność do przyzwolenia na zło, dlatego trudno mówić o konkretnych relacjach międzyludzkich, które miałyby wymiar podobny do tych zawieranych w normalnym świecie. Zbiór opowiadań ukazuje, jak życie ludzkie było systematycznie degradowane i odzierane z godności, a ludzie sprowadzani do roli przedmiotów. Takie podejście rozbijało wszelkie więzi, ponieważ w obozach i na terenach okupowanych istnienie jednostki przestawało mieć wartość, łatwiej więc było zobaczyć w kimś ciężar lub sposób na wzbogacenie się niż swojego bliźniego.

Podsumowanie

Totalitaryzm polega na zawładnięciu sposobem myślenia, a przez to również kontrolowania podejścia do innych ludzi. Jeżeli system chce kontrolować nawet ludzkiego ducha, relacje w nim zawierane muszą wiązać się z ostrożnością i ograniczonym zaufaniem co do intencji tej drugiej osoby. W takim klimacie nie może zaś istnieć miłość, przyjaźń, czy rodzinna więź. Wszystkie one stanowią bowiem konkurencję dla systemu, wymagają lojalności innej niż okazywana Wielkiemu Bratu. Jest więc totalny, ogarnia wszystko i jest wszystkim, nawet myślami swoich ofiar. Nie staje się zarazem prawdą, jedynie totalnym kłamstwem. To właśnie stanowi największy horror, ponieważ na kłamstwie nie można zbudować realnej więzi. Totalitaryzm prowadzi więc do anihilacji społeczności, którą chciał stworzyć.

---

Przeczytaj także: Li­te­rac­ka re­flek­sja nad kon­dy­cją świa­ta i jego przy­szło­ścią. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie po­wie­ści Rok 1984 Geo­r­ge­’a Or­wel­la. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Aktualizacja: 2024-11-01 19:42:02.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.