Nowomowa jest dzisiaj powszechnie stosowanym określeniem, które wydaje się nieco tracić na znaczeniu. Pochodzi ono z powieści Georgea Orwella Rok 1984, gdzie stanowiło jeden z elementów opresji dokonywanej na człowieku. Obecnie, co straszne i fascynujące zarazem, istnieje jako nazwa zjawiska językowego. Związane jest bardzo mocno z polityką, szczególnie totalitarnymi reżimami. Obecnie oznacza również często zwroty wykorzystywane na rzecz poprawności politycznej bądź wszelkich ideologii.
Chociaż w rzeczywistości nie wydaje się diaboliczna, a często nawet raczej śmieszna, pełni ona taką samą rolę jak u swego zarania. To forma ograniczenia wolności człowieka poprzez wpływanie na jego percepcję rzeczywistości, przebudowywanie mechanizmów myślowych. Każdą tezę trzeba jednak udowodnić. Nie będzie zaś lepszego przykładu jak Rok 1984 oraz plakat propagandowy z czasów PRL "Olbrzym i zapluty karzeł reakcji" Włodzimierza Zakrzewskiego.
Na początku należy określić dokładnie, co Orwell rozumiał przez nowomowę. W powieści Rok 1984 stanowiła ona sztuczny język używany na terenie Oceanii, który docelowo miał zastąpić angielski. Wynikało to z celu, jakim dla Partii była eliminacja możliwości popełnienia myślozbrodni. Język ma wie właściwości, które chciano wykorzystać do jego osiągnięcia. Po pierwsze opisuje rzeczywistość, po drugie zaś kreuje sposób jej postrzegania.
Nowomowa miała być pozbawiona słów możliwych do użycia w celu wyrażenia negatywnych cech reżimu, zarazem jednak pozwalać opisywać świat jedynie w sposób prawowierny. Zmieniano wiec znaczenie słów, inne wykreślano bądź tworzono nowe. W docelowej formie nowomowa miała przybrać kształt dźwięków podobnych kwakaniu, wydobywających się z gardła w sposób pozbawiony głębszej refleksji. Dzięki temu nadal służyłaby do komunikacji, nie można byłoby jednak wykorzystać jej w celu myślozbrodni. Już ten opis ukazuje całą perfidię istnienia nowomowy.
W rzeczywistości stanowiła narzędzie do przeprogramowania mieszkańców i zawężania ich horyzontów do jedynie słusznej wykładni Partii. Wolność z kolei, jeżeli brać pod uwagę najprostszą definicję, polega na dokonywaniu wyboru. Partia przy pomocy nowomowy nie tyle usuwała tę możliwość, ile niwelowała samą koncepcję. Ludzie mieli bowiem ostatecznie nie móc nawet artykułować myśli, która byłaby sprzeczna z "prawdą" angsocu. Nie mogąc zaś czegoś opisać, nie wiedzieliby, czym to jest. Tutaj krąg się domyka. Wolność przestaje istnieć, ponieważ nikt nie ma o niej pojęcia.
Tutaj należy porzucić świat wykreowany przez George'a Orwella i zanurzyć się w nie mniej mrocznych realiach PRL. Rzeczywistość znana z autopsji jeszcze kilku pokoleniom wstecz również posiadała swoją nowomowę. Do dzisiaj śmieje się z niej wielu pamiętających realny socjalizm, bywa parodiowana przez komików. Stanowiła jednak narzędzie represji równie diaboliczne co sztuczny język Oceanii. Najłatwiej dostrzec to na przykładzie propagandy, a więc plakatu.
Słynny "Zapluty karzeł reakcji" Włodzimierza Zakrzewskiego przedstawia wielkiego żołnierza AL i małego, zaplutego człowieczka z zawieszką "AK" na szyi. Dla wydobycia specyfiki PRL-owskiej nowomowy najważniejszy jest jednak napis wieńczący plakat. Służy on obrazowemu przedstawieniu przeciwnika, w tym wypadku AK, jako kogoś z gruntu żałosnego i słabego. Przybiera to formę sloganu, co częste dla tego języka, ale również zmienia znaczenie starych słów. Chodzi mianowicie o "reakcję". Normalnie określa działanie wywołane jakąś akcją.
Tutaj ma ewidentnie pejoratywny wydźwięk, określa wszelkie organizacje działające przeciw socjalistycznemu reżimowi. Tak więc istnieją podobieństwa w budowie, czy jednak powoduje on ukrócenie wolności człowieka? Ewidentnie zakłamuje rzeczywistość, a przynajmniej przedstawia jej propagandową wersję. Robi to jednak w sposób perfidny, sięga po elementy zmiany sposobu myślenia.
Określenie przeciwnika mianem "reakcji" oznacza bowiem że socjaliści są stroną aktywną. Działanie jest zaś dla większości ludzi pozytywne. Tak więc myślowo tworzy się tutaj rozdźwięk akcja-reakcja, dobro-zło. Przeciwnik jest tworzony złym bez potrzeby obrażania, na poziomie zniekształcenia samego sposobu odbioru rzeczywistości. Propaganda nowomowy odbierała więc ludziom możliwość zaprzeczenia jej prawdziwości przez przedstawienie bardzo mętne, wieloznaczne. Czyniła ich więc niewolnikami "jedynie słusznego" poglądu.
Człowiek jest niewolnikiem dopiero wtedy, kiedy sam o tym zadecyduje. Można bowiem spętać ciało, ale myśli do niedawna pozostawały od tego wolne. Razem z nimi wyzwolony był też duch, który góruje nad ciałem i umysłem. Niestety, nowoczesne metody perswazji powoli wdzierają się również na tę płaszczyznę. Orwell nie był pierwszym pomysłodawcą takiego wykorzystania języka, on zwyczajnie zauważył pewne niepokojące symptomy. Problem nowomowy nie zniknął bowiem, a rozwinął się, groźnie ewoluował. Czymże bowiem jest poprawność polityczna, kneblująca usta ludzi i powodująca zanik debaty publicznej? Wolność słowa jest wolnością człowieka. Nie ma zaś większej niewoli słów niż przekucie całego języka w łańcuch oplatający umysł i ducha.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.