Druga część dramatu romantycznego „Dziady” Adama Mickiewicza opisuje starosłowiański, ludowy obrzęd tytułowych „dziadów”. Nocne wydarzenia z cmentarnej kaplicy są pretekstem do przedstawienia prawd moralnych poprzez nadprzyrodzony motyw duchów. Oprócz tego Mickiewicz podejmuje również tematykę eschatologiczną, dociekając ostatecznego przeznaczenia człowieka w myśl religii chrześcijańskiej. Sięga również po motyw dziecka i miłości, tym ostatnim niejako nawiązując d pozostałych część swojego dramatu romantycznego.
Mickiewicz przedstawia poprzez kolejno wywoływane duchy pewne prawdy moralne. Brzmią one następująco:
Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie.
Kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże.
Kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie.
Dramat przedstawia tym samym koncepcję moralną, w której nasze czyny (bądź ich brak) zostają osądzone. Złe uczynki nie mogą się obejść bez kary, w czym ujawnia się boża sprawiedliwość. Najdobitniej widać to na przykładzie Upiora - ducha złego pana. Wedle moralności dramatu drogę do Nieba zagradza również każde uchybienie człowieczeństwu, w tym wypadku odrzucenie ziemskiego losu i uniknięcie przypisanej mu goryczy.
Elementy kultury ludowej były dla samej idei romantyzmu niezwykle ważne. Twórcy, w tym również Mickiewicz, chętnie sięgali do folkloru i przedstawiali go w swoich dziełach. Tutaj autor sięga po obrzęd „dziadów”, kultywowany przez Bałtosłowian od niepamiętnych czasów pogańskich. Wedle przedmowy do II części dramatu, zwyczaj ten był jeszcze czasami praktykowany na Kresach za czasów Mickiewicza. Jest on tutaj rzecz jasna udramatyzowany i zapewne nie ma wiele wspólnego z prawdziwym przebiegiem. Niemniej stanowi nawiązanie do tradycji, buduje mistyczny, słowiański klimat utworu.
Rytuał „dziadów” miał a zadanie komunikacje z duszami zmarłych przodków i pomoc w zapewnieniu im wiecznego spokoju. Mickiewicz wykorzystuje ten element ludowości do wprowadzenia typowego dl dramatu romantycznego elementu nadprzyrodzonego. Stanowią go duchy, które Guślarz po kolei przywołuje oraz widmo młodzieńca pojawiające się bez jego udziału. Istoty te, prócz niesienia nauki moralnej, pokazują również romantyczną wiarę w istnienie świata duchowego, nadprzyrodzonego.
Dziecko jest często interpretowane jako symbol czystości i niewinności. Mickiewicz nadaje Duchom Lekkim kształt małych dzieci, Józia i Rózi. Są one podobne aniołkom, cherubinkom. Podkreśl to ich niewinność, nieskalaność. Niestety, wedle słów prawdy moralnej: Kto nie doznał goryczy ni razu,/Ten nie dozna słodyczy w niebie. Duchy Lekkie nie grzeszyły, a ich życie było szczęśliwe. Nie zaznawszy goryczy człowieczeństwa nie mogły jednak dzielić ludzkiego przeznaczenia - zbawienia. Dopiero podarowanie ziarenka gorczycy pozwoliło im wstąpić do Raju.
Miłość pojawia się w dramacie Mickiewicza dwójnasób. Po pierwsze kieruje ona chłopami, zgromadzonymi na obrzędzie „dziadów”. Pragną oni bowiem pomóc swoim ukochanym, zmarłym bliskim w dostaniu się do Nieba. Jest tak choćby w przypadku matki Rózi i Józia. Inną formę miłości, bardziej romantyczna i niszczycielską zarazem, ukazuje wieszcz pod postacią niemego widma młodzieńca. Skrwawiona pierś sugerować może samobójstwo zakochanego w pasterce. Widmo nie reaguje na zaklinanie, nie chce też pomocy. Jedyne co robi, to podąża za pasterką. Z innych części dramatu możemy wnioskować, iż jest to widmo Gustawa - widma z części IV, który staje się Konradem w części III.
Guślarz i mieszkańcy wsi zebrali się na obrzędzie „dziadów” w celu pomocy duszom niedawno zmarłych bliskich w pójściu do Nieba. Tym samym Mickiewicz przedstawia eschatologiczny wymiar ludzkiej egzystencji - ukazuje je, jako dążące do wieczności. Może to być wiekuistość zbawienia, albo potępienia. Wszystko zależy od postępowania człowieka za jego życia ziemskiego. Sam motyw rozumie je jednak tylko jako etap naszego istnienia.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.