Człowiek jest istotą podlegającą ciągłej zmianie. Może ona przebiegać zarówno w dobrym, jak i złym kierunku. Istnieje więc rozwój osobisty oraz degeneracja, prowadząca do żałosnego końca. Następuje jednak pytanie o przyczyny powstawania samej zmiany w człowieku. Jako że nie żyje on w próżni, wpływ na zmianę postawy społecznej muszą mieć okoliczności. Całkowita redefinicja swojego zachowania to proces niezwykle trudny, dlatego też jego zainicjowanie wymaga silnych bodźców. Kierując się ku źródłu, bodźce takie można podzielić na doświadczane przez człowieka dobro oraz okazywane mu zło.
Istnieją również okoliczności leżące poza miarą ludzką, niezależne od nikogo. Chcąc mówić o zmianie, najlepiej jest również posiłkować się przykładami. Literatura, jako człowiekowi zawsze bliska, posiada ich wiele. W Polsce będzie nim postać Andrzeja Kmicica, bohatera Potopu Henryka Sienkiewicza. Z powodu swojej tematyki, drugim dobrym przykładem będzie zaś Biblia. Zawiera ona bowiem opis drogi ku nawróceniu, specyficznej formie wewnętrznej przemiany.
Andrzej Kmicic jako bohater dynamiczny podlega zmianie podczas trwania powieści. Z początku czytelnik poznaje go jako porywczego chorążego orszańskiego o wesołym usposobieniu. Kmicic ma jednak skłonność o hulaszczego trybu życia, wierzy również w sprawiedliwość szabli i wolność tylko dla najsilniejszych. Przy tym potrafi nim zawładnąć niezwykła mściwość, która wyciąga ze stwardniałego serca wojenne okrucieństwo. Człowiek ten ewidentnie posiada również wiele cech pozytywnych; okazuje lojalność i hojność dla towarzyszy broni, nie zna strachu przed śmiercią.
Zgodnie z wolą Herakliusza Billewicza Kmicicowi zostaje darowana ręka jego wnuczki, Aleksandry i majątek Lubicze. Dalsze wydarzenia nie układają się jednak pomyślnie dla chorążego orszańskiego. Wskutek pomordowania jego kompanów przez przedstawicieli rodu Butrymów, Kmicic podpala wieś Wołmontowicze. Zostaje przepędzony, powraca jednak by porwać Oleńkę. Dochodzi do słynnego pojedynku z panem Wołodyjowskim, w którym ten pokonuje go, lecz oszczędza.
Ten moment stanowi początek zmiany Andrzeja Kmicica z typowego swawolnika w oddanego patriotę i porządnego człowieka. Co właściwie zaszło podczas jego pobytu pośród szlachty laudańskiej, co odmieniło chorążego? Wydaje się, że bodziec do przewartościowania dało mu okazane dobro. Po pierwsze oszczędzenie przez pana Wołodyjowskiego wywołało w Kmicicu potrzebę przemyślenia swoich poczynań. Rozmowa, którą potem odbywają szlachcice, wyraźnie konsternuje chorążego. Wołodyjowski później stanie się na pewien czas swoistym mentorem dla głównego bohatera, wskaże mu nawet wzór do naśladowania. Z wrogów staną się kompanami, dobro zapuści korzenie zmiany.
Wcześniej jednak Kmicic doświadczył największego możliwego dla człowieka dobra - miłości. To właśnie rodzące się uczucie do Oleńki po raz pierwszy wzruszy duszę pana Andrzeja. Bezkompromisowa postawa dziewczyny zrobi wrażenie na groźnym junaku, szczególnie jej wezwanie do zmiany i naprawy krzywd. Potem to właśnie ta miłość będzie pchać Kmicica do walki, aż oczyści swoje dobre imię.
Powieść nie ukazuje jednak przemiany Kmicica tylko jako wewnętrznej walki ze złem. Kmicic doświadcza niegodziwości, która wywiera na nim piorunujące wrażenie i kieruje ku sprawiedliwej walce po właściwej stronie. W Kiejdanach zostaje związany ze stronnictwem zdrajców, wyrządzając wielkie szkody dla Rzeczpospolitej. Nie robi tego jednak uczynnie, zostaje zwiedziony podstępem i kłamstwem. Janusz Radziwiłł wykorzystuje prostotę myślenia Kmicica oraz jego pobożność, by zyskać usługi chorążego. Gdy ten jednak prosi o oszczędzenie zbuntowanych pułkowników, zostaje zdradzony. Tajne rozkazy każą ich zgładzić bez wiedzy szlachcica. To podkopuje wiarę Kmicica w Radziwiłłów. Ostatecznie jednak zrywa z nimi po rozmowie z księciem Bogusławem, nieukrywającym podłych intencji względem ojczyzny.
Od tego momentu chorąży orszański staje się ich zaciekłym wrogiem. Jest to świadectwem, jak okazane człowiekowi zło może zmienić jego podejście. Zdrada, kłamstwo oraz jawna niegodziwość oderwały wiernego Kmicica od rodu książąt Radziwiłłów. Nie była to może zmiana duchowa, zawsze jednak zaowocowała inną życiową ścieżką.
Ostatni przykład, dotyczący drastycznych wydarzeń pochodzić będzie z Biblii. Historia nawrócenia świętego Pawła to opowieść człowieka, który z wroga Chrystusa staje się jego apostołem. Niegdyś zwany Szawłem, był on ortodoksyjnym Żydem, który z polecenia świątyni zwalczał chrześcijan. Był między innymi przy ukamienowaniu świętego Szczepana. Pod Damaszkiem doznał jednak widzenia Jezusa Chrystusa. Zostało mu zadane pytanie: "Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz?". W wyniku tego nadprzyrodzonego zjawiska Szaweł stracił wzrok. Zapoczątkowało ono jednak proces jego nawrócenia, pozwoliło przewartościować dotychczasowe postępowanie. Szaweł ostatecznie stał się Pawłem, Apostołem Narodów. Dzięki temu drastycznemu zdarzeniu całkowicie odmienił swoje życie, dołączając do grona uczniów Jezusa.
Zmiana to natura rzeczy nieidealnych i niestałych. Perfekcyjny byt to coś statycznego, zupełnie odmiennego od ludzkiej natury. Poprzez tę niestałość ludzkość wiecznie miota się pomiędzy kolejnymi ideami, filozofiami, sposobami na życie. Wynika to z podlegania emocjom, braku całkowitej wiedzy o rzeczywistości i słabości woli. Ważne jednak żeby rozumieć, iż zmiana sama w sobie nie jest czymś negatywnym, to raczej zjawisko. Dopiero kierunek przez nią obrany podlega moralnej ocenie, może budować lub rujnować zewnętrznie.
Jak pokazują przykłady z literatury, wiele zależy od okoliczności. Okazana człowiekowi miłość, litość, a nawet pogarda i zdrada mogą diametralnie zmienić jego życie. Wiele zmiennych leży również poza ludzkimi możliwościami. Często przypadkowe zdarzenia zostają motorami przewartościowania całego życia. Niemniej wszystko to jedynie bodźce, katalizatory. Jeżeli zmiana człowieka ma być dogłębna, prawdziwa i stała, musi on samemu podjąć o niej decyzję. Wybrać ścieżkę, nawet jeżeli ktoś mu ją wskazał.
Ostatnia aktualizacja: 2022-08-11 20:24:00
Opracowanie stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują poezja.org. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.