Artyzm to właściwości dzieła sztuki, które są przejawem kunsztu twórcy w posługiwaniu się środkami, które są typowe dla danej dziedziny sztuki. W literaturze można zaliczyć do nich język, sposób konstruowania postaci i opisywania przedmiotów oraz konsekwentne komponowanie akcji zgodnie z góry zamierzonym celem. To właśnie artyzm oddziela zwyczajny tekst od dzieła sztuki. Te warunki z pewnością spełnia epopeja Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Autor w mistrzowski sposób posługuje się formą poematu epickiego i licznymi środkami poetyckimi.
„Pan Tadeusz” jest utworem wybitnym. Mickiewicz posłużył się wymagającą formą epopei, nazywanej też poematem heroicznym czy poematem epickim. Ten gatunek od zawsze był zarezerwowany dla wzniosłych wydarzeń i bohaterskich czynnów. Jednymi z najsłynniejszych epopei są dzieła Homera: „Iliada” i „Odyseja”. Wybierając ten gatunek, Mickiewicz podkreślił, jak wielkie znaczenie miała dla niego ojczyzna. Epopeja narodowa to utwór przedstawiający dzieje narodu lub grupy społecznej w przełomowym dla niej momencie. Mickiewicz ukazał litewską szlachtę w czasie, gdy zbliżał się Napoleon Bonaparte, co dawało rodakom nadzieję na odzyskanie niepodległości. Epopeja oddaje wartości, charakterystyczne dla litewskiej szlachty oraz zachowuje wysoki poziom artyzmu.
Mickiewicz wyznaczył ideał polskiego trzynastozgłoskowca. Zastosował taki format, aby upodobnić dzieło do starożytnych epopei, pisanych heksametrem homeryckim. Średniówka pojawia się po siódmej sylabie, dlatego wersy mają format 7+6. W niektórych fragmentach dzieła ta zasada zostaje jednak porzucona. Dzieje się tak w momencie kulminacyjnym, czyli podczas spowiedzi Jacka Soplicy. Emocjonalny charakter wypowiedzi umierającego księdza Robaka zostaje oddany również za pomocą formatu wersów. Pojawiają się krótsze wersy ośmio- i dziesięciozgłoskowe.
„Pan Tadeusz” jest epopeją narodową, ale z racji tematyki, posiada również fragmenty gawędy szlacheckiej. Mickiewicz wybrał więc formę pełną artyzmu, a jednocześnie zbliżoną do mowy potocznej. Akcentowanie opiera się więc na trochejach, czyli stopach akcentowych złożonych z dwóch sylab. Pierwsza z nich jest akcentowana. Różnorodna akcentacja sprawia, że wypowiedzi bohaterów są żywe i dynamiczne. Epopeja została napisana wierszem stychicznym. Nie pojawia się więc podział na strofy. Dzieło jest więc rytmiczne dzięki zastosowaniu akcentów i rymów. Pojawiają się głównie rymy dokładne parzyste.
Wyjątkowość dzieła nie leży jednak wyłącznie w formie, ale przede wszystkim w mistrzowskim zastosowaniu środków stylistycznych. Mickiewicz stworzył żywe, plastyczne opisy postaci, sytuacji, miejsc i przedmiotów. Narrator opisuje świat z perspektywy dziecka, które dopiero odkrywa świat, dlatego wszystko jest dla niego wyjątkowe i fascynujące. Wśród środków stylistycznych zdecydowanie dominują epitety. Autor posłużył się nimi, żeby przedstawić piękno litewskiej przyrody oraz wyjątkowośc kultury szlacheckiej. W Soplicowie nawet muchy były niezwykłe.
Mickiewicz zastosował również liczne porównania. Zazwyczaj nawiązywały one do natury, dzięki czemu autor podkreślił nierozerwalny związek człowieka i przyrody („tak kręcił się, że w siano jak wodę utonął, w niebo poglądał żałośnie jak kot”, „gdy ujrzy wróble na wysokiej sośnie”). W epopei pojawiają się też metafory („motylów deszczu”, „mgła motylów”), w większości będące barwnymi opisami przyrody. Niezwykle ważną rolę w utworze odgrywa natura. Właśnie dlatego, w epopei pojawiły się liczne uosobienia i ożywienia, podkreślające jak istotna była dla mieszkańców Soplicowa („pierwsze promyki słoneczne ubrały mu złotem oblicze i skronie"). Mickiewicz posłużył się również przerzutniami, które dodają wypowiedziom bohaterów dynamiki. Akcję wzbogacają również onomatopeje, które ubarwiają naważniejsze wydarzenia. W Inwokacji otwierającej utwór pojawiają się również apostrofy („Litwo! Ojczyzno moja!”, „Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy i w Ostrej świecisz Bramie!”). Mnogość środków poetyckich sprawia, że opowieść jest barwna i interesująca, nawet dla XXI-wiecznych czytelników.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.