Szekspir jest powszechnie uważany za jednego z największych reformatorów teatru, ze względu na niemal całkowite zerwanie z tradycją antyczną i regułami nakreślonymi przez Arystotelesa w „Poetyce”. W dobie klasycyzmu traktowano jego dzieła jako przejaw złego smaku – geniusz twórcy dostrzegli i rozpropagowali dopiero romantycy. Łamiąc „kanoniczne” zasady dramatu, Szekspir stał się twórcą odmiennego, oryginalnego gatunku, stanowiąc odtąd nowy punkt odniesienia dla twórców kolejnych pokoleń.
„Makbet” często nazywany bywa tragedią władzy. W warstwie treści i przesłania utworu można dostrzec pewne podobieństwa do tragedii antycznej. Już dramaturdzy starożytni zastanawiali się, jak odwieczna chęć posiadania władzy może wpłynąć na wybory bohaterów i ich moralność. Poza tym: „Pewne podobieństwo można dostrzec też, jeśli chodzi o perspektywę śmierci, wypełnianie się losu, a nawet namiastkę konfliktu tragicznego – Makbet odrzucił słowa czarownic i nie starał się o władzę, nie zaznałby spokoju, bo przecież już te marzenia zostały w nim rozbudzone, zaś droga, którą wybrał, również – jak się okazało – nie przyniosła mu satysfakcji, poczucia bezpieczeństwa i szczęścia.” [cyt. za: Biblioteczka opracowań: Makbet, oprac. D. Polańczyk, wyd. Biblios, Lublin 2013, s. 28.]
Jednakże te analogie, jeśli chodzi o ujęcie motywu władzy, podejmowania wyborów i moralności, nie pozwalają na wywodzenie dramatu szekspirowskiego z antycznego teatru: „Wręcz przeciwnie, jest ona rodzajem polemiki formalnej z odległą w czasie poprzedniczką”. [cyt. za: Biblioteczka opracowań: Makbet, oprac. D. Polańczyk, wyd. Biblios, Lublin 2013, s. 28.]
Makbet realizuje w pełni schemat dramatu szekspirowskiego, o czym świadczy:
- Brak zasady trzech jedności (miejsca, czasu i akcji) – w przeciwieństwie do tragedii antycznej, w której obowiązywała zasada jedności miejsca, czasu i akcji, dramat Szekspira jest wielowątkowy, a przy tym rozgrywa się w wielu lokacjach. W „Makbecie” obserwujemy równolegle kilka linii fabularnych: losy Makbeta, wątek Makdufa oraz wątek Malkolma. Akcja dramatu nie ogranicza się do jednego miejsca, lecz rozgrywa się w różnych przestrzeniach, takich jak komnaty zamkowe, polany, obóz bitewny, las, jaskinia czy dwór królewski w Anglii. Wydarzenia nie następują po sobie w krótkim czasie, jak miało to miejsce w tragedii antycznej, lecz często dzieli je znaczny upływ dni, miesięcy czy nawet lat. W ten sposób Szekspir rezygnuje z klasycznych norm dramaturgicznych, aby nadać swojemu dziełu większą dynamikę i realizm psychologiczny bohaterów.
- Rezygnacja z chóru – w tragedii antycznej chór pełnił niezwykle istotną funkcję, będąc głosem rozsądku i moralnym komentarzem do działań bohaterów. Komentował wydarzenia, wskazywał ich konsekwencje oraz objaśniał sens działań postaci. Szekspir całkowicie zrezygnował z chóru, a jego rolę przeniósł na niektóre postacie dramatu. To właśnie bohaterowie wypowiadają podsumowujące kwestie, które wprowadzają widza w kontekst wydarzeń oraz pogłębiają napięcie dramatyczne. Dzięki temu zabiegowi akcja nabiera dynamiki, a poszczególne postacie zyskują większą autonomię w kreowaniu nastroju dzieła.
- Brak ograniczenia liczby bohaterów, sceny zbiorowe – w „Makbecie” pojawia się liczna obsada postaci, a w wielu scenach obserwujemy jednocześnie większą grupę bohaterów. Szekspir nie ogranicza się do pojedynczych konwersacji czy dialogów między dwiema-trzema osobami, ale wprowadza sceny zbiorowe, które potęgują dramaturgię. Przykładem może być najazd wojsk pod dowództwem Malkolma i Siwarda na zamek Dunzynan, gdzie dochodzi do starć między postaciami. Rozbudowana galeria bohaterów pozwala na wielowątkowość akcji oraz ukazanie różnorodnych perspektyw i postaw wobec wydarzeń rozgrywających się w dramacie.
- Złamanie zasady decorum (stosowności) – tragedia antyczna przestrzegała ścisłej zasady decorum, która nakazywała unikanie dosłownego przedstawiania brutalnych scen na scenie. Wydarzenia krwawe, przemoc czy makabryczne momenty były zazwyczaj jedynie relacjonowane przez bohaterów. Szekspir natomiast łamie tę zasadę, ukazując na oczach widza drastyczne momenty, takie jak zamordowanie Banka czy syna Makdufa. Dodatkowo, w „Makbecie” odnajdujemy połączenie stylu wysokiego i niskiego – oprócz podniosłych monologów i dramatycznych scen, pojawiają się także momenty żartobliwe, jak rozmowa Odźwiernego i Makdufa, które łagodzą napięcie, ale jednocześnie wzmacniają kontrast między tragizmem a codziennym, nieco ironicznym spojrzeniem na świat.
- Pogłębienie psychologiczne postaci – w tragedii antycznej bohaterowie byli najczęściej jednowymiarowi i pełnili określone funkcje symboliczne. W dramacie Szekspira natomiast postacie są niezwykle złożone. Makbet nie jest jednoznacznie złym bohaterem, lecz człowiekiem rozdartym między ambicją a moralnością, który dokonuje fatalnych w swych skutkach wyborów. Lady Makbet początkowo wydaje się dominującą, silną i bezwzględną kobietą, jednak doświadcza kryzysu na granicy obłędu pod wpływem wyrzutów sumienia, co prowadzi ją do samobójstwa. Bohaterowie dramatu Szekspira nie są więc zdeterminowani przez fatum czy wolę bogów, ale przez własne decyzje, co czyni ich bardziej wiarygodnymi w oczach odbiorców.
- Skomplikowana struktura i kompozycja dramatu – tragedia antyczna miała ściśle określoną strukturę, obejmującą prolog, zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie i zakończenie. „Makbet” natomiast charakteryzuje się znacznie bardziej złożoną kompozycją. Wielowątkowość akcji, równoległe rozwijanie losów Makbeta, Makdufa i Malkolma, liczne konflikty oraz nieoczekiwane zwroty wydarzeń sprawiają, że dramat nabiera dynamicznego, zmiennego charakteru. Emocje widza poddawane są ciągłym wahaniom – od napięcia i przerażenia, po chwilowe rozładowanie dzięki humorystycznym akcentom. Taka konstrukcja sprawia, że odbiorca angażuje się w losy bohaterów i z większym przejęciem śledzi przebieg wydarzeń.
- Zerwanie z zasadą mimesis – klasyczna tragedia antyczna miała na celu wierne odwzorowanie rzeczywistości, zgodnie z zasadą mimesis. Szekspir jednak świadomie rezygnuje z tego założenia, wprowadzając do dramatu elementy nadprzyrodzone. Wiedźmy, duchy i zjawy nie są jedynie metaforą czy symbolem, ale rzeczywistymi postaciami dramatu, które wpływają na rozwój wydarzeń. Postacie te, wywodzące się z kultury ludowej, nadają „Makbetowi” dodatkowy, metafizyczny wymiar, podkreślając siłę przeznaczenia i ciemnych mocy. W ten sposób Szekspir przełamuje tradycyjne schematy dramaturgiczne, tworząc dzieło, które łączy elementy realizmu i fantastyki, jednocześnie poszerzając interpretacyjne możliwości dramatu.
Przeczytaj także: Makbet jako tragedia władzy - przesłanie utworu
Aktualizacja: 2025-03-07 19:37:55.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.
