Co to jest mimesis?

Epoka literacka Starożytność

Dzieła artystyczne wyrażają pewną treść, przekaz autora dla czytelnika. Może on być różny, zawsze jednak stanowić będzie wymysł własny lub pewną formę naśladownictwa świata rzeczywistego. To, co istnieje, od zawsze było bowiem inspiracją dla człowieka. Próbę odwzorowania rzeczywistości poprzez dzieło artystyczne definiowano różnie na przestrzeni wieków. Różnie również pojmowano, na jak wielką skalę sztuka powinna czerpać z rzeczywistości poznawalnej. Zawsze jednak określano takie podejście mianem mimesis.

Czym jest mimesis?

Mimesis wywodzi się z języka greckiego mimeisthai i oznacza tyle co naśladowanie. Rozumieć ją można jako kategorię estetyczną wykształconą w starożytnej Grecji, dla określenia sposobu naśladowania rzeczywistości w sztuce. Początek swój bierze ze starożytnej filozofii, gdzie wyrażała relację podobieństwa opartego na naśladownictwie między dwoma bytami. Można więc powiedzieć, że określa ono relację między dziełem sztuki, a światem zewnętrznym opartą na naśladowaniu. W różnych epokach dokładne rozumienie pojęcia mimesis zmieniało się a twórcy wracali lub odchodzili od jego stosowania.

Mimesis w starożytności

Pojęcie mimesis nieodzownie wiązane jest ze starożytną Grecją. Na początku nie odnosiła się ona konkretnie do sztuki, a miała o wiele szerszy charakter. Początkowo odnosiła się raczej obrzędowej ekspresji, powtarzania tradycji. Pitagorejczycy rozumieli mimesis jako przedstawianie kosmicznego porządku. Wierzyli bowiem, że wszechświat jest niczym kryształowy mechanizm i można przedstawić zasady jego działania.  Demokryt rozumiał ją w odniesieniu to życia, widział działanie ludzkie jako odzwierciedlenie działania natury. Wedle tego tkanie to mimesis tworzenia przez pająka sieci, a używanie łopaty to naśladowanie kopiącego psa. Dopiero dwaj wielcy myśliciele, Platon i Arystoteles ukuli podstawy dokładnej definicji tego pojęcia. Platon rozumiał mimesis jako naśladowanie wiecznych wzorów świata idei, wyrażonych jako rzeczywistość. Można powiedzieć, że sztuka była dla niego więc kopią kopii, dlatego całe jej gałęzie oceniał negatywnie. Arystoteles zaś rozwinął rozumienie mimesis bardziej, widząc w niej uzewnętrzniania samej natury rzeczywistości. Sztukę dzielił ponadto na taką, która odtwarza świat całkowicie i taką, która oddaje jego naturę. Dla Arystotelesa sztuka nie musiała więc wiernie odtwarzać rzeczywistości pojmowanej, mogła posługiwać się satyrą lub groteską. Ważne było oddanie natury danego zjawiska i pomoc w jego rozumieniu. To właśnie takie pojmowanie mimesis zyskało w starożytności najwięcej zwolenników.

Mimesis w średniowieczu

Skupiając się na doznaniach duchowych, średniowiecze marginalizowało mimesis. Myśliciele tamtego okresu, a za nimi również artyści, kierowali się bardziej ku symbolicznemu oddawaniu świata pozazmysłowego. Powodowało to, że odzwierciedlanie rzeczywistości uznawano wręcz za jej kopiowanie. Nie oznaczało to jednak, że mimesis zniknęło wcale. Sztuka odwołująca się do świata poznawalnego zmysłowo istniała, niemniej nie przywiązywano do niej aż tak wielkiej wagi. Widać to bardzo dobrze na przykładzie porównania rzeźby antycznej i średniowiecznej. Ta druga wyraźnie ustępuje swoim kunsztem realistycznej rzeźbie greckiej lub rzymskiej. Jest tak z powodu osłabnięcia zainteresowania światem, a wzrostem znaczenia ducha.

Mimesis w renesansie

Okres odrodzenia jest momentem powrotu w sztuce do zasady mimesis. Ponownie za Arystotelesem zaczęto rozumieć rolę sztuki, jako odzwierciedlenia przyrody i jej zasad. Rzeczywistość była więc przez artystów oddawana jak najbardziej wiernie, co uznawano za wielce szlachetne. Mimesis było jednak rozumiane jeszcze w jeden sposób. Renesans, jako odrodzenie zapomnianego piękna antyku, wzorował się bardzo na starożytności. Dlatego też uważano, że prawdziwy artysta powinien czerpać inspirację ze swoich greckich i rzymskich poprzedników. Odnoszono się więc do wzorców dawnych mistrzów, chętnie kopiowano ich styl. Dobrym przykładem mogą być tutaj Sonety do Laury Petrarki. Triumf mimesis w sztuce zaczął blednąć wraz z przemijaniem renesansu. Dalsze epoki, takie jak romantyzm, nie poświęcały już większej uwagi naśladowaniu rzeczywistości i worów antycznych. Niemniej mówiąc o mimesis, nawet dzisiaj rozumie się to pojęcie najczęściej w ujęciu renesansowym.

Mimesis obecnie

Mimesis rozumiany na sposób nowożytny, jako naśladowanie starożytnych wzorców, stracił na znaczeniu. Obecnie nie uważa się go za główną zasadę sztuki, a wiele nurtów wręcz całkowicie go odrzuca. Naśladowania zaczęło być rozumiane jako nieudolne kopiowanie czegoś, imitacja. Nie ma więc dla wielu nurtów wartości twórczej. Samo pojęcie imitowania nabrało wręcz znaczenia pejoratywnego i nie oznacza już nawet pełnego szacunku wzorowania na oryginale.  Miejsce mimesis zastąpił pozytywistyczne realizm oraz naturalizm. Niemniej, te wa pojęcia nie mają na celu odzwierciedlania rzeczywistości, a jej badanie poprzez sztukę. Mimesis na powrót uległo więc marginalizacji jako zasada sztuki.

 


Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze

Ostatnia aktualizacja: 2021-10-28 21:19:02