Oś konstrukcyjną powieści stanowi miłość galanteryjnego kupca, Stanisława Wokulskiego, do arystokratki, Izabeli Łęckiej i uparte dążenia tego bohatera do wejścia w szeregi środowiska panny. Wokół jego poczynań skupił pisarz wszystkie wątki poboczne.
Pozwoliło mu na to na panoramiczne ukazanie społeczeństwa polskiego drugiej połowy XIX w. Kompozycja Lalki jest starannie przemyślana i umiejętnie ukryta w toku fabuły. Powieść podzielona została na dwa tomy w sposób podporządkowany losom Wokulskiego – pierwszy przedstawia jego pozorne powodzenie z nagłym zwrotem akcji (przyjęcie przez niego odrzuconej wcześniej propozycji wyjazdu do Paryża), zaś drugi ukazuje go w depresji pogłębiającej się wraz z rozwojem wydarzeń.
Czytelnik ma do czynienia z dwoma narratorami – trzecioosobowym, wszechwiedzącym, dążącym do obiektywizmu, oraz subiektywnym, na bieżąco komentującym wszystko, co się dzieje i chętnie powracającym do przeszłości, którym jest pan Ignacy Rzecki, autor Pamiętnika starego subiekta. Zabieg ten był dotąd niespotykany w literaturze polskiej. Przedstawienie drugiego spojrzenia na powieściowe „dzisiaj”, prócz urozmaicenia struktury utworu (Rzecki posługuje się ironią, zwłaszcza autoironią, swoje wypowiedzi przeplata ciepłym humorem, który tonuje zawarte w głównym toku akcji, pesymistyczne w swej wymowie treści; często snuje refleksje) poszerza ocenę bohaterów powieści.
Nie od razu jednak uznano Lalkę za arcydzieło. Przez wiele lat uważana była za utwór źle skomponowany, o zbyt chaotycznej budowie. Autorowi zarzucano również, że główny bohater skupia w sobie zbyt wiele sprzeczności: wszakże człowiek tak dojrzały i trzeźwo myślący jak Wokulski nie powinien, niczym młokos, uzależnić się emocjonalnie od uczucia do „salonowej lalki”. Czas jednak pokazał, że kompozycja utworu jest nad wyraz przemyślana, a jego odbiór jako dzieła zbyt chaotycznego wynikał z niechęci ówczesnych krytyków do zaprowadzonych przez autora Lalki prekursorskich zmian w dotychczasowym kształcie polskiej powieści, także z pobieżnej lektury i uprzedzeń do Prusa-dziennikarza, zaś Wokulski to jeden z najbardziej interesujących bohaterów literatury polskiej.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.