Liryka to obok epiki i dramatu jeden z trzech podstawowych typów literackich. Wśród niej można wyróżnić wiele gatunków i rodzajów, jak i podtypów wypowiedzi, takich jak liryka miłosna, pośrednia, bezpośrednia lub liryka apelu, nazywana również liryką zwrotu do adresata. Czasem określa się ją także liryką inwokacyjną. Zawiera ona bezpośrednie zwroty do odbiorcy, często chcąc wywrzeć na nim konkretne wrażenie lub dokonać perswazji.
Spis treści
Liryką inwokacyjną nazywa się sposób wypowiedzi w utworze lirycznym, która zwraca się do odbiorcy w sposób bezpośredni, często z użyciem apostrof (środku stylistycznego zwracającego się do adresata), zwykle rozbudowanych. Występuje więc podmiot liryczny („ja” liryczne), nadawca komunikatu, a także odbiorca. Wprowadza to element retoryki do utworu, dodając mu charakter oratoryjny. Zwykle wykorzystuje się ją w celu przekazania swoich uczuć, emocji, poglądów politycznych lub społecznych. Może służyć także perswazji, czyli przekonania kogoś do swoich racji (najczęściej bez użycia manipulacji).
Odbiorcą komunikatu może być konkretna osoba, jak również grupa, przedmiot, zwierzę bądź jakiś abstrakcyjny byt (np. bóstwo, miłość, radość).
Liryka zwrotu do adresata może pojawiać się w różnych gatunkach, jednak charakterystyczną dla niej formą jest oda. Tego typu utwór ma podniosły nastrój i odnosi się najczęściej do najwyższych wartości, takich jak miłość, dobro czy szczęście. Może występować także w hymnach, które w wymogach gatunkowych mają uroczysty zwrot do adresata. Taka liryka może występować również w inwokacji, czyli uroczystym zwrocie do odbiorcy na początku większego dzieła, na przykład eposu.
Cechami charakterystycznymi dla takiego typu liryki jest zwrot do adresata, ale także elementy wcześniej wspomnianej perswazji. Może ona objawiać się chęcią wpłynięcia na poglądy i postawy odbiorcy. Wypowiedzi będą miały więc charakter agitujący wobec jakiś racji lub własnej osoby.
W takim typie liryki często występują cechy takie jak:
Np. „Smutno mi, Boże”, „O radości, iskro bogów, kwiecie elizejskich pól”, „Marsz, marsz, Dąbrowski”
Liryka zwrotu do adresata jest wykorzystywana przez poetów od wieków. Już św. Paweł z Tarsu stosuje ją w „Hymnie o miłości”, próbując przekonać adresatów listu do zmiany poglądu na temat miłości. Obecna jest także w obecnym hymnie Polski, „Mazurku Dąbrowskiego” Józefa Wybickiego, który powstał w oświeceniu. Później występowała u autorów romantycznych („Do M***”, „Inwokacja” w „Panu Tadeuszu” i „Oda do młodości” Adama Mickiewicza, „Smutno mi, Boże” Juliusza Słowackiego), którzy chętnie zwracali się do Boga lub wartości. Można zaobserwować ją także w hymnie Unii Europejskiej, „Odzie do radości” autorstwa Fryderyka Schillera. Podobny zabieg perswazyjny wykorzystuje Adam Asnyk w wierszu „Do Młodych”.