Cyprian Kaml Norwid, Józef Holewiński, 1886
„Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie” Cypriana Kamila Norwida to jedno z najważniejszych dzieł „czwartego wieszcza”. Wiersz ten jest refleksją na temat złożonej relacji między społeczeństwem a wybitnymi ludźmi, których dorobek nie zawsze zostaje doceniony za ich życia. Utwór nabiera szczególnego znaczenia w kontekście biograficznym poety, gdyż on sam został doceniony dopiero po śmierci.
Spis treści
Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie – kontekst historyczny powstania utworu
Utwór powstał w styczniu 1856 roku, ponad rok po nieudanej emigracji Norwida do USA i powrocie do Paryża. Okres ten uważany jest za najbardziej płodny literacko w życiu poety – to wtedy właśnie napisał on najważniejsze wiersze, takie jak „Pielgrzym” czy omawiane „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie”.
Warto przy tym zauważyć, że utwór powstał trzy miesiące po śmierci Mickiewicza, z którym Norwid utrzymywał luźne kontakty towarzyskie. Wydarzenie to odbiło się szerokim echem wśród polskiej emigracji w Paryżu, a już na dzień po śmierci Mickiewicza obwołano go najwybitniejszym polskim twórcą. Taka postawa francuskich emigrantów wywarła na Norwidzie wielkie wrażenie i utwierdziła go w poglądach na temat roli wybitnych jednostek w społeczeństwie.
Wiersz podzielony został na trzy cząstki treściowe oznaczone cyframi rzymskimi, zawierające łącznie dziewięć strof – siedem w pierwszej i po jednej w dwóch ostatnich. Pierwsza cząstka treściowa zbudowana została na bazie paralelizmu składniowego mającego na celu wyeksponowanie pytań retorycznych zadawanych przez podmiot liryczny.
Każda ze strof, poza ostatnią, składa się z trzech wersów, spośród których dwa pierwsze mają po jedenaście sylab, a ostatni ma osiem. Ostatnia strofa urywa się po pierwszym wersie, tak jakby nagle podmiotowi lirycznemu zabrakło słów. Natomiast pozostałe dwie cząstki treściowe zbudowane są z typowego jedenastozgłoskowca o nierównych rymach – druga strofa ma siedem wersów, a trzecia sześć.
„Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie” jest utworem niezwykle bogatym w środki stylistyczne, takie jak:
Głównym tematem utworu jest tragizm jednostek. W pierwszej części wiersza Norwid zarysowuje sylwetki najwybitniejszych postaci historycznych, zarówno tych niezwykle mu odległych (Sokrates, Dante Alighieri, Krzysztof Kolumb, Luís de Camões – twórca barokowej poezji i postać lubiana przez romantyków), jak i nie aż tak dawnych (Tadeusz Kościuszko, Napoleon, Adam Mickiewicz). Zastanawia się on nad tym, jak każda z tych postaci została pochowana – grób zostaje utożsamiony z powszechną pamięcią o dziedzictwie postaci, czy to literackim, czy też historycznym. Ich upamiętnienie zostaje następnie zestawione z poglądami i przekonaniami panującymi na temat danych postaci jeszcze za ich życia. Ostatni wers pierwszej cząstki treściowej nawiązuje do śmierci Mickiewicza. Po pytaniu „Coś ty uczynił ludziom Mickiewiczu?” nie następuje jednak rozwinięcie obecne w poprzednich strofach. Taki zabieg w kontekście poprzedniego wyliczenia jest dość sugestywny.
Dwie ostatnie cząstki treściowe są utrzymane w pesymistycznym tonie, zawierają ogólną refleksję na temat niedoceniania wybitnych jednostek. Norwid konkluduje, że los podobny do Sokratesa czy Mickiewicza zapewne z różnych względów będzie się powtarzać w historii. Ostatecznie jednak poeta zauważa, że należy pogodzić się z takim stanem rzeczy – jak zauważa podmiot liryczny, „I nie przyjmował nigdy, jak wiek wiekiem. / Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy”. Te dwa wersy nawołują do zaakceptowania swojego losu przez wybitne jednostki, a także wskazują na fatalizm sytuacji oraz brak możliwości dokonania zmiany.
„Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie” jest ważnym utworem również ze względu na wątek biograficzny autora. Oceniany negatywnie przez krytyków, Norwid zmarł w biedzie i cierpieniu, zaś jego twórczość – tak jak w przypadku bohaterów jego wiersza – doceniono dopiero śmierci. Twórczość Norwida została odkryta dopiero w okresie Młodej Polski przez poetę i krytyka literackiego, Zenona Przesmyckiego, który sukcesywnie publikował jego dzieła.
Aktualizacja: 2024-11-28 17:38:02.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.