Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
„Bakczysaraj” Adama Mickiewicza należy do cyklu „Sonetów krymskich” opublikowanego w 1826 roku. Ukazane w sonecie ruiny pałacu są symbolem przemijania i upadku mocarstw. Ważnym motywem wiersza jest bezradność człowieka wobec upływu czasu oraz sił natury.
Spis treści
Wiersz Mickiewicza ma formę sonetu – składa się z dwóch strof czterowersowych oraz dwóch kolejnych liczących po trzy wersy. Utwór został napisany trzynastozgłoskowcem ze średniówką. W pierwszych zwrotkach występują rymy okalające, a ostatnie rymują się w sposób aba cbc. Dwie pierwsze strofy mają charakter opisowy, pozostałe filozoficzno-refleksyjny. Wiersz jest przykładem liryki pośredniej opisowej. Podmiot liryczny nie ujawnia się, a jedynie opisuje pałac.
Warstwa stylistyczna sonetu Mickiewicza jest rozbudowana, składają się na nią: epitety („okien różnofarbnych”, „perłowe łzy”, „głuche ściany”), rozmaite wyliczenia („zmiatane czołem baszów ganki i przedsienia, sofy, trony potęgi, miłości schronienia”, „o miłości, potęgo i chwało”), pytanie retoryczne („Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało!”), liczne metafory („trony potęgi”, „miłości schronienia”, „perłowe łzy sącząc”) czy neologizm „różnofarbnych” (zamiast wyrazu „różnobarwnych”). Ponadto w utworze występują personifikacja (puentę utworu wygłasza fontanna) oraz wykrzyknienia („Gdzież jesteś, o miłości, potęgo i chwało!”, „o hańbo!”).
Tytułowy Bakczysaraj to nazwa miasta będącego dawną stolicą Chanatu Krymskiego. W drugiej połowie XVIII wieku zostało wcielone do Rosji. Bakczysaraj zainspirował poetę do napisania sonetu ze względu na swoje walory architektoniczne. Znajdowały się tam liczne meczety i ruiny dawnego pałacu tatarskich władców. Miasto było idealnym celem podróży dla romantyków zafascynowanych orientem i mroczną atmosferą.
Pierwsze dwie strofy sonetu skupione są wokół ruin pałacu chanów. Podmiot liryczny zestawia działanie człowieka z siłą przyrody – nawet największy i najpiękniejszy wytwór człowieka popada w ruinę pod wpływem działania czasu i natury. W następnej strofie podmiot liryczny podkreśla atmosferę pustki, która panuje w budynku. Przyroda wydaje się niepokojąca i groźna. Ukazany zostaje całkowity upadek tak wspaniałego miejsca. Trzecia strofa zawiera opis najważniejszego miejsca pałacu – fontanny, której w wierszu zostały nadane cechy ludzkie. W czwartej strofie spersonifikowana fontanna opowiada o najważniejszych wartościach, które odeszły w przeszłość. Refleksja fontanny niesie za sobą uniwersalne przesłanie o kruchości życia i dóbr materialnych.
W sonecie pojawiają się motywy biblijne. Roślinność porastająca ruiny stanowi odwołanie do historii proroka Daniela, któremu zmieniono imię na Belteszassar. Panujący król Baltazar był tak przekonany o własnej potędze, że nie okazywał szacunku Bogu. Popełnił wielki grzech, użył naczyń zabranych ze świątyni podczas uczty. Wówczas na ścianach zaczęły pojawiać się słowa pisane niewidzialną ręką. Żaden z królewskich mędrców nie potrafił ich odszyfrować. Jedyną osobą, która mogła odczytać wiadomość był Daniel. Przepowiednia mówiła, że królestwo Baltazara upadnie i zostanie podzielone. Słowa sprawdziły się, Baltazar został zamordowany, a prorok Belteszassar zajął jego miejsce.
Podmiot liryczny odnosi się do tej historii w strofie drugiej: „zajmuje dzieło ludzi w imię przyrodzenia i pisze Baltasara głoskami: RUINA”. Poeta dostrzega podobieństwo w upadku królestwa Baltazara i chanatu krymskiego. Nawet największe mocarstwa mogą stać się ruiną i nie wrócić już nigdy do dawnej potęgi. Można to odnieść również do losów Rzeczpospolitej, która upadła, mimo swojej wzniosłej historii. Sonety krymskie nie są tylko relacją z egzotycznej podróży, ale też odnoszą się do wydarzeń w ojczyźnie Mickiewicza. Poeta wielokrotnie wspomina o tęsknocie za Litwą i cierpieniu wynikającym z tułaczki.
„Bakczysaraj” jest przykładem motywu ruiny charakterystycznego dla romantyzmu. Podmiot liryczny zwiedza niszczejący pałac chanów krymskich. Proces popadania w ruinę cały czas postępuje, co wywołuje wręcz obawy podmiotu, że za parę lat z budynku nic nie zostanie. Zdaniem podmiotu lirycznego pałac wręcz krzyczy słowo „ruina”, które pojawia się na ścianie pisane „Baltasara głoskami”. Na zniszczenie pałacu wpłynęły wydarzenia historyczne i przyroda. Carska Rosja zlikwidowała Imperium Osmańskie, co doprowadziło do zdemolowania potężnych kiedyś budynków.
Opis pałacu oparty jest na schemacie koła. Poeta zmierza od zewnątrz (okna) do środka pałacu, gdzie znajduje się fontanna. Obserwuje kolejne zniszczone sprzęty, które rozłożyły szarańcza i roślinność. Potęga i bogactwo tego miejsca należą do przeszłości. Natura jest przedstawiona jako niszczycielska siła, pochłaniająca cały dorobek człowieka. Przyroda wypisuje na ścianach przepowiednię dotyczącą przyszłości pałacu. Zwiastuje upadek budowli, tak jak prorok Daniel przewidział upadek królestwa Baltazara. Zniszczenie jest tylko wykonaniem boskiego wyroku. Haremowa fontanna to jedyny ocalały element pałacu, który wspomina potęgę dynastii chanów i hańbę, która ich spotkała. Jej tęsknotę za dawnymi czasami obrazują „perłowe łzy”.
W utworach romantyków często pojawia się także aspekt historyczny. Najważniejszą refleksją sonetu jest nieuchronność przemijania, nietrwałość ludzkich dokonań. Bieg historii jest widoczny przez upływ czasu. Ruina pałacu to nie tylko obraz przemijania, ale też upadku potężnych mocarstw. Natura niszczy cywilizację, wszystkie wytwory człowieka. Razem z budynkiem niszczone są najważniejsze wartości, które symbolizuje: miłość, potęga i chwała. Natura jednak nie ma tylko działania destrukcyjnego. Gdyby nie bijące w niej źródło, fontanna również przestałaby istnieć.
Aktualizacja: 2025-06-05 23:10:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.