Neologizm - definicja, przykłady, jak tworzyć

Neologizmy to środki stylistyczne, które umożliwiają stworzenie nowego słowa na podstawie obowiązujących w danym języku zasad gramatyki.

  • Funkcje neologizmów
  • Budowa neologizmów
  • Rodzaje neologizmów
  • Neologizmy dziecięce
  • Źródła neologizmów
  • Funkcje neologizmów

    Neologizmy w literaturze stosowane są przede wszystkim w celu wzbogacenia języka oraz po to, by wywołać zamierzony przez autora efekt artystyczny. Bardzo często jednak użycie neologizmów służy wyeliminowaniu zbędnych zapożyczeń językowych lub w celu nawiązania do konkretnej tematyki podejmowanej przez autora. Przede wszystkim jednak neologizmy są dowodem na to, że język ewoluuje – człowiek może go dowolnie zmieniać, rozwijać i poszerzać zakres werbalnych komunikatów. Obecnie bardzo wiele neologizmów powstaje w przestrzeni Internetu – nie tylko po to, by wyposażyć język polski w brakujące słowo, ale również dla zabawy.

    Budowa neologizmów

    Mimo że neologizmy pozwalają na rozwijanie kreatywności ich twórców, obowiązuje kilka zasad językowych, które czynią z konkretnego wyrazu neologizm:

    1. Neologizmy muszą określać istotną cechę tego, co nazywają. Do tej reguły z dużą pomysłowością podchodzą przede wszystkim internauci, wymyślając neologizmy określające konkretne grupy osób lub specyficzne zachowania.
    2. Neologizmy muszą być zbudowane zgodnie z normami słowotwórczymi występującymi w języku polskim. Wyraz taki musi posiadać dostosowana do polskich zasad deklinację.
    3. Neologizmy muszą być łatwe do wymówienia oraz posiadać przyswajalną formę.

    Rodzaje neologizmów

    Neologizmy dzielą się na kategorie pod kątem reguł gramatycznych, które zaistniały w czasie ich tworzenia. Wyróżnić możemy:

    • Neologizmy znaczeniowe – tzw. neologizmy semantyczne. Są one bardzo popularne w mowie potocznej i powszechnie używane. Najlepszym przykładem neologizmu znaczeniowego jest słowo „komórka” określające telefon komórkowy. Dawniej wyraz ten oznaczał jedynie małe pomieszczenie, schowek; dziś, wypowiadając je, mamy na myśli telefon komórkowy.
    • Neologizmy frazeologiczne – neologizmami frazeologicznymi określamy wyrazy, które zbudowane zostały z połączenia dwóch słów i przyjęły się w języku jako określenie pewnej cechy lub swoistości, np. „pirat drogowy”. Neologizm ten składa się ze słów "pirat", który pierwotnie kojarzy się z funkcjonującymi na morzu złoczyńcami oraz dookreślającego wyrazu „drogowy”. Za sprawą tego połączenia możemy nazwać typ osób, które stanowią niebezpieczeństwo na drodze.
    • Neologizmy słowotwórcze – neologizmy słowotwórcze to słowa utworzone na podstawie cząstek wyrazowych. Funkcjonują one w języku potocznym i każda osoba rozumie ich znaczenie, ponieważ są one wyjątkowo wygodne w użyciu i precyzyjnie określają sens komunikatu. Neologizmami słowotwórczymi są np. słowa „supergwiazda” lub „jadłodajnia”.
    • Neologizmy obiegowe – typ neologizmów, który również jest powszechnie znany i powstał z potrzeb językowych w celu uzupełnienia słownika. Nie można precyzyjnie określić ich twórców, jednak w pewnym momencie przeniknęły one do języka codziennego. Neologizmy obiegowe tworzy się przede wszystkim wówczas, gdy wymyślenie nowego wyrazu jest konieczne. Może być ono tłumaczeniem z języka obcego lub wyrazem zainspirowanym jego warstwą brzmieniową.
    • Neologizmy artystyczne – typ neologizmów, które możemy odnaleźć przede wszystkim w poezji. Wiele neologizmów odnajdziemy w twórczości Bolesława Leśmiana, Stanisława Lema czy Mirona Białoszewskiego. Neologizmy artystyczne służą nie tylko wyrażeniu emocji, ale przede wszystkim zarysowaniu obrazu poetyckiego lub oddaniu specyfiki opisywanej sytuacji.

    Neologizmy dziecięce

    Używanie neologizmów jest charakterystyczną cechą dziecięcego języka. Ich nadużywanie nie powinno budzić obaw, ponieważ świadczy to o naturalnym rozwoju człowieka, o jego sprawności umysłowej oraz rozwijaniu kreatywności. Trudności mogą pojawiać się wówczas, gdy dziecko w stopniowym procesie nauczania nie eliminuje utworzonych przez siebie neologizmów ze swojego słownika i nie zaczyna posługiwać się poprawnymi wyrazami. Dorośli użytkownicy polszczyzny powinni starać się zaprezentować swoim dzieciom jej właściwą formę.

    Źródła neologizmów

    Neologizmy powstają wtedy, gdy chcemy nazwać przedmiot, zjawisko, osobę lub czynność, ale nie chcemy używać zapożyczeń. Mogą one co prawda z zapożyczeń się wywodzić, jednak należy dostosować ich budowę do zasad języka polskiego. Bardzo często neologizmy powstają również za sprawą mody na konkretne tematy lub obowiązujące trendy. W dobie Internetu, gdy pojawiło się wiele cech, zjawisk lub zachowań, które trzeba odpowiednio nazwać, liczba neologizmów stale wzrasta. Dla rodzimych użytkowników języka słowa takie jak „bloger”, „youtuber” czy „płaskoziemcy” lub „suchar” są zrozumiałe, a ich powstanie związane jest bezpośrednio z rozwojem przestrzeni cyfrowej i czasu, jaki poświęcamy na aktywność w sieci. Neologizmy przydają się również wówczas, gdy chcemy uprościć nasz język bez uciekania się do zapożyczeń, np. zamiast określenia „ostrze przemysłowe” wygodniej nam użyć słowa „żyletka”, natomiast budżetową sferę zatrudnienia nazwać krócej – „budżetówką”. Proces ten jest naturalny dla języka i określany jako jego ekonomizacja.


    Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-07-31 17:28:59