Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
Utwór „Bakczysaraj w nocy” opisuje to samo miasto, co poprzedni wiersz z cyklu „Sonety krymskie”. Adam Mickiewicz przedstawił tajemniczą atmosferę, panującą w Bakczysaraju po zmroku. W utworze widoczna jest silna fascynacja orientalizmem, która towarzyszyła całej podróży poety na Krym. Sonety „Bakczysaraj” i „Bakczysaraj w nocy” są uzupełniającym się opisem miasta, będącego w przeszłości stolicą krymskich chanów. Ich kontynuację stanowią wiersze „Grób Potockiej” i „Mogiły haremu”.
Spis treści
Wiersz ma budowę klasyczną dla sonetu. Składa się z czterech strof: dwóch czterowersowych i dwóch trzywersowych. Został napisany trzynastozgłoskowcem. Sonet odbiega jednak od tradycyjnego podziału na część opisową i filozoficzno-refleksyjną. W utworze wszystkie strofy mają charakter opisowy. Poeta zastosował rymy żeńskie. W dwóch pierwszych strofach występuje układ rymów abba abba, a w dwóch ostatnich - cdc dcd. Pointa została skondensowana do dwóch ostatnich wersów.
Wiersz jest przykładem liryki nokturnowej, której towarzyszy nastrój spokoju, powolnego zamierania życia w mieście na czas nocnego odpoczynku. Podmiot liryczny nie ujawnia swojej tożsamości, dlatego jest to przykład liryki pośredniej. Tajemniczego klimatu nadaje orientalizacja. Pojawiają się wyrażenia pochodzenia tatarskiego, związane z kulturą muzułmańską. Bakczysaraj to dawna stolica Girajów, dynastii chanów krymskich, którzy panowali nad miastem do XVIII wieku. Ich wpływ był podczas wizyty poety silnie widoczny. W utworze pojawiają się słowa charakterystyczne dla ludzi wschodu („dżamidów”, „izanu”, „haremie”, „menaru”, „Eblisa”, „Farysa”), często niezrozumiałe dla podróżników.
Orientalną atmosferę oddaje także sposób opisu świata przedstawionego z zastosowaniem bogatych metafor („błyszczą w haremie niebios wieczne gwiazd kagańce”). Niebo jest porównane do haremu, w którym sułtanem jest księżyc, a jego kobietami - gwiazdy. Pojawiają się porównania („jeden obłok, jak senny łabędź na jeziorze”, „jak szatany, siedzące w dywanie Eblisa”). Opisy są plastyczne dzięki wielu epitetom („pobożni mieszkańce”, „srebrny król”, „licem rubinowem”, „senny łabędź”, „milczące pustynie”). Poeta zastosował też personifikacje („srebrny król nocy dąży spocząć przy kochance”), księżyc nabiera cech ludzkich. Rytm utworu zaburza przerzutnia, czyli przeniesienie części wypowiedzenia do kolejnego wersu. Sprawia to wrażenie niepewności, oczekiwania na niespodziewane zdarzenie. Nagromadzenie środków stylistycznych ma na celu oddanie piękna i wyjątkowości nocnego krajobrazu. Podmiot liryczny jest ukryty, nie ujawnia swojej tożsamości, skupia się na opisie sytuacji lirycznej.
Wiersz rozpoczyna się, gdy nad miastem zapada zmierzch. Cichną wezwania na modlitwę, wierni opuszczają meczet. Na niebie pojawiają się księżyc i gwiazdy. Trudniej zorientować się w przestrzeni, widać tylko zarysy przedmiotów. Opisy stają się niewyraźne i niekonkretne. Bakczysaraj pogrąża się w mroku. Trzecia i czwarta strofa to opis miasta w nocy i towarzyszących mu warunków przyrody.
Poeta określa gwiazdozbiór jako harem, należący do sułtana - księżyca, porównuje obłok do łabędzia. Ciemność całkowicie zmieniła charakter Bakczysaraju, podmiot liryczny nazywa góry siedzącymi szatanami. Spokój zakłócają jedynie błyskawice. Sonet ma charakter opisowy, podmiot liryczny nie ujawnia swoich przemyśleń.
Utwór porusza motyw nocy, często występujący w dziełach epoki romantyzmu. Podmiot liryczny nie traktuje zmierzchu jako nieodłącznego elementu każdego dnia, nadaje mu niezwykłego, magicznego charakteru. Noc całkowicie zmienia rzeczywistość, miasto staje się całkowicie innym miejscem. Wydaje się niezwykła, ponieważ skrywa tajemnice, w ciemności trudniej dostrzec szczegóły, człowiek traci orientację. Są to idealne warunki dla romantyków, którzy bardziej cenili intuicję i duszę, niż poznanie zmysłowe. Noc nie jest nieprzyjazna, a raczej fascynująca i tajemnicza. Mrok rozświetlają gwiazdy i błyskawice. W mieście panuje głucha cisza, pustka wiąże się ze spokojem i równowagą. Podmiot liryczny może podziwiać piękno w odosobnieniu. Jego myśli wyostrzają się jak błyskawica przecinająca niebo.
Nocny Bakczysaraj jest typowym krajobrazem romantycznym. Orient fascynował artystów swoją odmiennością, bogatą historią i przyrodą. Odbywali częste podróże w celu znalezienia inspiracji i sensu życia. Charakterystyczne dla tej epoki było także zainteresowanie górami. W utworze nabierają one mrocznego charakteru, są ogromne, przytłaczające, a zarazem piękne.
Natura ma skłaniać do przemyśleń nad własną słabością, przemijalnością. Ciemność porównano do namiotu okrywającego miasto, jest nieograniczona, tak jak siła przyrody. Romantycy traktowali naturę nie tylko jako tło zdarzeń, ale też ich uczestnika. Stąd częste personifikacje, nadające zjawiskom i przedmiotom nieożywionym cechy ludzkie. Krajobraz jest czynnikiem wpływającym na nastrój podmiotu lirycznego, niemal posiadającym własną osobowość.
Orientalizm przejawia się nie tylko w podziwie dla wschodniej natury, ale też historii i kultury. W sonecie podmiot liryczny przygląda się zwyczajom religijnym muzułmanów, opuszczających świątynię po wieczornej modlitwie. Poeta użył słownictwa charakterystycznego dla lokalnej ludności, nazywa meczet „dżamidem”. Wspomina także o „izanie”, czyli wezwaniu na modlitwę, śpiewanym z wieżyczek świątyni, minaretów, aby można było usłyszeć je w całym mieście.
Nawiązanie do islamu pojawia się również w metaforze gór, przypominających siedzące na ziemi diabły. Poeta używa porównania „jak szatany, siedzące w dywanie Eblisa”. Eblis to postać często utożsamiana z chrześcijańskim szatanem, jednak jej rola jest bardziej niejednoznaczna, łączy w sobie dobro i zło. Pojawia się w Koranie i jest wiązany z powstaniem Adama. Poeta przytacza także określenie szybkości błyskawicy jako „pędu Farysa”. Farys to wojownik w społeczności Arabów Beduinów, porównywalny do średniowiecznego rycerza w kulturze europejskiej. Podmiot liryczny czerpie inspirację z podróży, zaczyna postrzegać świat jak człowiek wschodu. Jego spostrzeżenia są połączeniem ideologii romantycznej i orientalizmów.
Aktualizacja: 2024-06-26 17:05:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.