Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
„Świtezianka” Adama Mickiewicza została opublikowana w zbiorze „Ballady i romanse” wydanym w 1822 roku w Wilnie. Dzieło Mickiewicza rozpoczęło w Polsce epokę romantyzmu. W „Świteziance” obecne są typowe dla ballady romantycznej motywy ludowe oraz wydarzenia fantastyczne. Utwór opowiada historię młodego strzelca, który pod wpływem rusałki, złamał obietnicę daną ukochanej.
Spis treści
„Świtezianka” jest balladą romantyczną, która łączy w sobie elementy podań ludowych, zjawiska fantastyczne oraz melodyjność. Balladę uznaje się za gatunek synkretyczny, łączący cechy innych gatunków literackich.
Utwór zawiera cechy liryki, epiki i dramatu. Elementy liryczne to budowa, podział na wersy i strofy. Należą do nich też liczne środki stylistyczne, a zwłaszcza epitety i porównania. Charakterystyczny jest również nastrój grozy i tajemniczości. Cechą epiki jest z kolei obecność narratora i bohaterów oraz jasno zaznaczona fabuła – wydarzenia związane z przysięgą i karą za jej złamanie. Do elementów dramatycznych należą dialogi, z których w całości składają się niektóre strofy.
W balladach występuje też różnorodność stylistyczna, przeplatają się elementy humorystyczne i nastrój grozy. Po epoce oświecenia, gdzie najważniejszym źródłem poznania była nauka, największe znaczenie zyskała fantastyka. W balladach pojawiają się liczne zjawiska nadprzyrodzone, które są traktowane jako oczywisty element rzeczywistości. Realny świat polskiej wsi jest ściśle połączony z obecnością istot fantastycznych, które ingerują w życie bohaterów. Romantycy odrzucili racjonalizm klasycystów, czerpali inspirację z podań ludowych. Pejzaż romantyczny jest potężny, nieprzenikniony, budzący strach. W balladach można znaleźć również nawiązania do średniowiecza.
Ballady charakteryzują się melodyjnością, którą zapewniają regularność wersyfikacyjna, powtórzenia i obecność refrenu. „Świtezianka” składa się z trzydziestu ośmiu zwrotek liczących po cztery wersy. Wers pierwszy i trzeci napisano dziesięciozgłoskowcem, a drugi i czwarty – ośmiozgłoskowcem. Utwór ma więc prostą i regularną budowę. Poeta użył rymów przeplatanych, które podkreślają różnice w długości wersów. Ballady romantyczne, w tym „Świtezianka”, były stylizowane na pieśń gminną.
W utworze występuje wiele środków stylistycznych, między innymi: powtórzenia („woda się burzy i wzdyma”), paralelizmy (podobieństwa treściowe lub kompozycyjne kilku analogicznych segmentów utworu literackiego, takie jak: „bieży i patrzy, patrzy i bieży”), zdania pytające, które podkreślają atmosferę tajemniczości i niepewności („Jaki to chłopiec piękny i młody?”, „Gdzie dom twój, gdzie są rodzice?”, „A kto dziewczyna?”), epitety („sinej wody”, „mokry jaskier”, „dzikich brzegach”, „lisie zamiary”, „dziewicza piękność”), porównania, odwołujące się do ludowego wyobrażenia o świecie („jak mokry jaskier wschodzi na bagnie, jak ognik nocny przepada”, „jak upiór błądzisz w noc ciemną”) czy wykrzyknienia. Narrator stosuje mowę zależną.
Ballada rozpoczyna się od opisu spaceru. Przystojny strzelec spotyka się każdego wieczoru z tajemniczą dziewczyną, której pochodzenia nie zna. Młodzieniec przysięga swojej ukochanej wierność, a ona przestrzega go przed konsekwencjami niedotrzymania obietnicy.
Po zniknięciu dziewczyny nad Świtezią dzieją się tajemnicze zjawiska. Z jeziora wyłania się piękna kobieta, nakłaniająca strzelca do wspólnego życia. Gdy chłopak zgadza się, zjawa zmienia się w dziewczynę, której przysięgał wierność. Za karę młodzieniec znika w jeziorze. Od tego czasu mieszkańcy widują nad brzegiem zjawę młodej dziewczyny i rozpaczającego strzelca.
Historia opowiedziana w „Świteziance” jest ilustracją ludowej prawdy moralnej: „bo kto przysięgę naruszy, ach, biada jemu, za życia biada. I biada jego złej duszy”. Złamanie przysięgi wierności danej ukochanej osobie jest wielką zbrodnią i zasługuje na karę.
Tematyka utworu koncentruje się wokół męskiej niewierności. Historia zdrady została przeniesiona w realia ludowe. Mimo sielankowego obrazu spotkań zakochanych, górę bierze niestałość uczuć młodzieńca, który daje się uwieść nieznajomej kobiecie. Zdrada jest traktowana jako naruszenie ładu moralnego, które według światopoglądu ludowego, zasługuje na karę. Lud i utożsamiający się z nim narrator są przekonani o słuszności konsekwencji, które spotkały niewiernego młodzieńca. Utwór porusza odwieczny motyw zbrodni i kary. Przestrzeganie ludowego systemu wartości daje poczucie sprawiedliwości społecznej i konieczności ponoszenia skutków swoich czynów.
Przyroda w utworach romantycznych nie jest tylko tłem wydarzeń fabularnych. Świecący jasno księżyc nadaje sielankowego charakteru spacerom zakochanych nad brzegiem jeziora. Szczęście strzelca i dziewczyny kończy się wraz z nadejściem jesieni. Dziewczyna spotykająca się ze strzelcem jest nimfą mieszkającą w jeziorze. Młodzieniec zostaje poddany próbie właśnie przez przyrodę, która przybrała postać rusałki. Natura bierze udział w wymierzeniu kary – chłopak zostaje pochłonięty przez fale jeziora. Pojawia się on później pod modrzewiem rosnącym nad brzegiem wody, gdzie rozpacza nad swoim losem.
Aktualizacja: 2025-06-12 18:46:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.