Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
„Tren V” Jana Kochanowskiego to piąty utwór cyklu poetyckiego „Treny” wydanego w 1580 roku. Całość składa się z dziewiętnastu utworów poświęconych Urszulce, zmarłej córce poety. „Tren V” przedstawia metaforyczny obraz śmierci dziecka.
Spis treści
Tren jest utworem o charakterze żałobnym, pisanym ku czci osoby zmarłej. Z tego względu dzieło zalicza się do liryki funeralnej.
„Tren V” Jana Kochanowskiego należy do liryki bezpośredniej, o czym świadczą odpowiednie zaimki („Takci sie mej namilszej Orszuli dostało”). Podmiot liryczny można utożsamiać z samym poetą. Podkreśla on stratę swojej ukochanej córki oraz próbuje pogodzić się z jej śmiercią. Utwór ma budowę stychiczną, jest napisany trzynastozgłoskowcem, składa się z czternastu wersów. Wiersz zawiera rymy parzyste.
Warstwa stylistyczna utworu jest niezwykle rozbudowana. Składają się na nią epitety („oliwka mała”; „ostre ciernie”), metafory („Jako oliwka mała pod wysokim sadem / Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim szladem”; „Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej, / Upada przed nogami matki ulubionej”), apostrofę („O zła Persefono, / Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?”), przerzutnie („mało / Od ziemie sie co wznióswszy”; „rodzicom troskliwym / U nóg martwa upadła”), pytanie retoryczne („Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono?”), personifikacje („oliwka […] / Idzie”; „oliwka […] / Mdleje”), archaizmy („Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim szladem”; „Mogłażeś tak wielu łzam dać upłynąć płono”) oraz porównanie homeryckie („Jako oliwka mała pod wysokim sadem […] / Upada przed nogami matki ulubionej”).
„Tren V” stanowi przede wszystkim metaforyczny opis śmierci Urszulki. Zrozpaczony ojciec porównuje śmierć córki do uschnięcia drzewka oliwnego, które nie zdążyło urosnąć. Obraz ten jest bezpośrednim nawiązaniem do Biblii, w której to właśnie krzew oliwny staje się znakiem zarówno przymierza, jakie Noe zawarł z Bogiem, jak i symbolem urodzaju.
W trenie motyw drzewka oliwnego służy podkreśleniu bardzo młodego wieku dziewczynki, ale też zwróceniu uwagi na jej wyjątkowość. Córka Kochanowskiego miała być niezwykle uzdolniona jak na swój wiek. Podmiot zaznacza, że w porównaniu do całego sadu, krzew oliwny był bardzo mały i niepozorny, dopiero miał się rozwinąć.
Postać sadownika można odczytać jako alegorię Boga. Ogrodnik w utworze podczas plewienia chwastów przypadkowo uciął również niewielki krzew oliwny. Nie zrobił tego z premedytacją. W wyniku pomyłki pozbawił jednak życia zupełnie niewinny krzew oliwny, który mógłby spokojnie rosnąć, rozwijać się i wydać dobry owoc.
Podmiot nie może się pogodzić ze śmiercią córki. Tak małe dziecko nie zasługiwało na odejście ze świata żywych. Metaforyczne podcięcie oliwki przez ogrodnika prowadzi do osłabienia Urszulki, która najpierw omdlewa, aby finalnie paść martwa tuż pod nogi ukochanej matki. Podmiot podkreśla tym samym, że chwila ta w szczególny sposób wstrząsnęła rodzicami.
Zrozpaczony ojciec zwraca się z wyrzutem do Persefony, mitologicznej władczyni podziemia tożsamego z krainą zmarłych. Według mitologii greckiej była ona córką Demeter, bogini urodzaju oraz żoną Hadesa.
Podmiot nie może zrozumieć decyzji bogini podziemi. Osoba mówiąca wyrzuca jej, że nie powinna wzywać do krainy podziemi tak młodych i niewinnych istot. Persefona pojawia się w utworze nie tylko jako opiekunka dusz zmarłych, ale również ze względu na podobieństwo historii. Persefona jako mała dziewczynka została porwana przez Hadesa, boga podziemi.
Postacie sadownika i Persefony ukazują śmierć w odmienny sposób. Każda z nich jest odwołaniem do innego porządku wierzeń. Sadownik przycinający gałązkę oliwną może być interpretowany jako odwołanie do Biblii. Z kolei Persefona, bogini świata podziemnego, to postać z mitologii greckiej.
„Tren V” Jana Kochanowskiego ukazuje bezradność ojca po utracie córki. Poeta wyraża sprzeciw wobec niesprawiedliwej śmierci dziecka i podważa ład świata, w którym takie tragedie mają miejsce. W kolejnych utworach z cyklu poeta coraz wyraźniej podważa wyznawane idee.
Aktualizacja: 2025-07-28 23:58:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.