Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
„Pieśń XXV (Czego chcesz od nas, Panie)” Jana Kochanowskiego prawdopodobnie powstała około 1558 roku, a została wydana w roku 1562. Należy ona do pierwszych utworów literackich opublikowanych w języku polskim. Utwór jest pewnego rodzaju manifestem religijnym, powstał jako pochwała boskiego dzieła. Kochanowski w utworze podkreśla jednocześnie swój renesansowy, humanistyczny światopogląd.
Spis treści
Ze względu na elementy, takie jak wątki dziękczynne, pochwalne i błagalne utwór ten można określić jako hymn. Potwierdzają to również obecność zbiorowego podmiotu lirycznego, podniosły, patetyczny ton i apostrofy do Boga.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, osoba mówiąca wypowiada się w imieniu wspólnoty ludzi wierzących, z którą się identyfikuje. Świadczy o tym obecność czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej i odpowiednich zaimków osobowych („wyznawamy”, „nie mamy”, „chowaj nas”, „niech będziem”). Adresatem utworu jest Bóg chrześcijański, przedstawiony jako idealny władca świata, największy mędrzec, architekt rzeczywistości. Nagromadzenie zaimków dzierżawczych podkreśla, że cały świat jest własnością Boga, który go stworzył. Pieśń należy do liryki inwokacyjnej o tematyce religijno-filozoficznej.
Utwór ma budowę regularną, charakterystyczną dla swojego gatunku. Składa się z siedmiu czterowersowych zwrotek. Pieśń została napisana trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po siódmej sylabie. Autor zastosował rymy żeńskie parzyste w układzie aabb ccdd. Utwór przybiera formę dziękczynnej, pochwalnej modlitwy.
Warstwa stylistyczna utworu jest bardzo bogata, panuje podniosły, uroczysty nastrój. W wierszu dominują epitety, wyrażające doskonałość boskiego stworzenia („hojne dary”, „przystojniejszej ofiary”, „złotemi gwiazdami”, „nieobeszłej ziemi”, „wód nieprzebranych”, „kłosianym wieńcu”, „nocna rosa”, „zagorzałe zboża”). Podmiot liryczny przedstawia dokonania Boga w sposób przenośny, w tekście pojawia się wiele metafor („złotemi gwiazdami ślicznieś uhaftował”, „przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi”, „w kłosianym wieńcu Lato chodzi”). Z kolei zjawiska przyrody nabierają cech ludzkich za sprawą personifikacji („w brzegach morze stoi, a zamierzonych granic przeskoczyć sie boi”, „rozliczne kwiatki Wiosna rodzi”, „biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają”). W pieśni Kochanowskiego występują również anafory („czego chcesz od nas, Panie”, „czego za dobrodziejstwa”) oraz pytanie retoryczne („Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?”), które pojawia się w tytule utworu. Ze względu na czas powstania hymnu, można w nim zauważyć wiele archaizmów („wszędy”, „nieobeszłej”, „k woli”, „snadnie”, „pochwalon”, „zawżdy”).
W utworze ukazany jest wyjątkowy opis świata, który funkcjonuje zgodnie z wolą Boga. W świecie panuje harmonia, porządek. Woda znajduje się w morzach, rzekach i jeziorach, nigdy nie występuje z brzegów. Dzień i noc wyznaczają rytm życia na ziemi. Podmiot liryczny podziwia porządek panujący w przyrodzie, każda pora roku jest równie piękna. Wiosną wszystko rozkwita i budzi się do życia, lato jest czasem zbiorów, jesień daje dojrzałe owoce i warzywa pozwalające przetrwać zimę, będącą okazją do odpoczynku. Wszystkie stworzone przez Boga zjawiska przyrody mają swój cel i pozwalają spokojnie żyć człowiekowi i innym stworzeniom.
Utwór jest próbą zawarcia całej potęgi świata w kilku krótkich strofach. Podmiot liryczny podziwia zarówno cały wszechświat, jak i całkowite drobiazgi, na przykład rosę widoczną na liściach. Pieśń rozpoczyna się od apostrofy do Boga. Osoba mówiąca wypowiada się w imieniu wszystkich osób wierzących, które wielbią boskie stworzenie. Bóg w utworze jest wszechobecny, znajduje się w morzu, na ziemi, niebie, a nawet w otchłaniach, gdzie człowiek nigdy nie dociera. Podmiot liryczny nie wie, jak dziękować stwórcy za tak wielkie dary.
Osoba mówiąca opisuje potęgę Boga przez wyliczenie wszystkich otaczających człowieka stworzeń i zjawisk przyrody. Podmiot liryczny rozpoczyna pochwałę działalności stwórcy od kosmosu. Wystarczy podnieść głowę, aby dostrzec niebo i gwiazdy, po spojrzeniu w dół widoczna jest ziemia, pokryta ziołami i roślinami, które są pożywieniem dla ludzi i zwierząt. Są one opisane na zasadzie kontrastu między kosmosem i ziemią, przestrzenią a materią. Jest to nawiązanie do biblijnych „Psalmów”, które tłumaczył Kochanowski. Tam również można znaleźć poetycki opis niebios, gwiazd i księżyca.
Podmiot liryczny podziwia również wodę, skomplikowaną sieć mórz, oceanów, jezior i rzek, w których się ona przemieszcza. Fascynuje go też nieuchronna zmienność pór roku, którym autor nadał cech ludzkich: wiosna rodzi, lato chodzi, jesień daje, a zima wstaje. Podmiot liryczny skupia się również na detalach, często niedocenianych w codziennym życiu. Zachwyca się bożym planem, który pozwala wyżywić zwierzęta i ludzi. Rosa i deszcz dają wodę niezbędną do rozwoju roślin, będących pożywieniem dla wszystkich stworzeń. Podmiot liryczny nie tylko wychwala Boga, ale wystosowuje też do niego prośby. Ponownie zwraca się do stwórcy z prośbą o dalszą łaskę i opiekę. Wierzący ufają Bogu, wiedzą, że z jego pomocą będą w stanie przetrwać kolejne lata.
Utwór ma budowę klamrową. Rozpoczyna się apostrofą do Boga, po której następuje pochwała wszelkiego stworzenia. W ostatnich strofach ponownie pojawia się bezpośredni zwrot do stwórcy. Utwór jest przykładem światopoglądu humanistycznego. Mimo religijnego charakteru utworu, na pierwszym planie znajduje się człowiek. Boskie stworzenie jest tak wspaniałe, ponieważ służy ludziom do przetrwania i spokojnego życia.
Taki obraz stwórcy jest daleki od średniowiecznej wizji, według której Bóg jest surowym sędzią, bezlitośnie oceniającym ludzi. Dystans między Bogiem a człowiekiem jest zminimalizowany przez liczne apostrofy, wierni bez lęku zwracają się do swojego Pana. Wspólnota wierzących nie obawia się rozmowy z Bogiem, szanuje stwórcę, ale też nie obawia się prosić go o dalsze łaski. Dla autora, człowieka renesansu, afirmacja rzeczywistości była równoznaczna z wielbieniem Boga, którego obecność odczuwalna jest wszędzie. W utworach Kochanowskiego widoczny jest wpływ głębokiej wiary, która była radosna i pogodna, a nie pełna strachu przed karą za grzechy.
Aktualizacja: 2025-03-04 20:41:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.