Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych – Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony – interpretacja

Utwór „Pieśń XXIV [Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony]” autorstwa Jana Kochanowskiego pochodzi z wydanych w 1586 roku „Ksiąg wtórych”, wchodzących w skład cyklu „Pieśni”. Utwór zamyka cały zbiór i zawiera podsumowanie całego dorobku artystycznego poety. Kochanowski ukazuje w nim stosunek do własnej twórczości, mówi o wyjątkowości artysty, a także o nieśmiertelności poezji.

Spis treści

• Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych – analiza utworu i środki stylistyczne
• Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony – interpretacja pieśni

Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych – analiza utworu i środki stylistyczne

Pieśń Kochanowskiego należy do liryki bezpośredniej, o czym świadczą odpowiednie zaimki („Mój Myszkowski”) oraz czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej („nie umrę”). Utwór ten jest przykładem pieśni o tematyce autorefleksyjnej, w którym autor skupia się na zadaniach poezji jak i roli poety. Z tego względu dzieło zaliczyć można również do liryki autotematycznej. Podmiot liryczny jest tożsamy z samym poetą.

Utwór ma regularną, stroficzną budowę, jest trzynastozgłoskowcem i składa się sześciu czterowersowych strof. Na rytmikę tekstu bardzo duży wpływ mają dokładne rymy o układzie parzystym. Dzieło jest bardzo luźną parafrazą „Ody XX [Niezwykłe mając i niekruche skrzydła]”, zwanej też „Do mecenasa” autorstwa rzymskiego poety Horacego.

Warstwa stylistyczna utworu jest niezwykle rozbudowana, składają się na nią środki, takie jak: epitety („skóra chropawa”; „puste brzegi”), metafory („Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony / Polecę precz”; „Już mi w ptaka białego wierzch sie głowy mieni”), anaforę („Już mi”), apostrofę („Świec i dzwonów zaniechaj”), przerzutnie („ze dwojej złożony / Natury”; „Muzom poświęcony / Ptak”), inwersje („Puste brzegi nawiedzę Bosfora hucznego”; „O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie”), instrumentacje zgłoskowe („piórem opatrzony / Polecę precz, poeta”; „pogrzebie żadne narzekanie, / Żaden [...] uskarżanie […] / żałobliwym żołtarzów”) oraz archaizmy („dwojej”; „żołtarz”).

Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony – interpretacja pieśni

Pieśń XXIV o incipicie „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony” stanowi osobisty manifest poety przekonanego o swojej wielkości. Poruszony w utworze zostaje temat nieśmiertelności artysty oraz jego dorobku artystycznego. Pieśń Kochanowskiego jest bezpośrednim nawiązaniem, parafrazą, horacjańskiej ody „Do mecenasa”. Kochanowski używa bardzo zbliżonych określeń, których użył rzymski poeta, jednocześnie uwspółcześniając niektóre wątki i motywy.

Poeta zwraca w tekście uwagę na swoją wyjątkowość pod względem niezwykłego talentu literackiego. Ukazuje siebie jako istotę z pogranicza świata ziemskiego i boskiego. Wzgardza życiem w mieście, będącym symbolem Ziemi, pragnie czegoś więcej. Podmiot zwraca się do serdecznego przyjaciela, biskupa Piotra Myszkowskiego, którego wymienia w tekście na wzór tytułowego Mecenasa w dziele rzymskiego twórcy. Podmiot zwierza się biskupowi, że jego życie dąży już ku końcowi.

Proces starzenia się porównany zostaje w utworze do przeistaczania się w białego ptaka. Kochanowski zwraca uwagę na metaforyczne pióra wyrastające na jego palcach. Warto zauważyć, że mają one podwójne znaczenie: z jednej strony pióra związane są z lataniem i byciem ponad społeczeństwem, z drugiej strony pióro może być narzędziem służącym do pisania.

Przemieniony w ptaka poeta przewyższa swoją potęgą mitycznego Ikara, który na skrzydłach z wosku i piór wzniósł się nad ziemię po czym spadł przez nierozwagę. Podobnie jak on renesansowy artysta może latać i zwiedzać wspaniałe krainy, lecz – jak sam podkreśla – jego przed dramatycznym upadkiem chroni własna poezja. To ona staje się gwarantem nieśmiertelności. Kochanowski wierzy, iż własna twórczość zapewni mu nie tylko sławę czy rozpoznawalność, ale przede wszystkim to, co dla niego jest najważniejsze, czyli zapisanie się na kartach historii. Podmiot liryczny podkreśla to kilkukrotnie, nawiązując do horacjańskiego motywu exegi monumentum (wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu).

Poeta zapewnia również, że nie obawia się śmierci, ponadto nie chce, aby na jego pogrzebie ludzie rozpaczali czy pogrążali się w żałobie. Również apeluje on o to, by nie odprawiali tradycyjnych rytuałów, ponieważ ceremonie dotyczą wyłącznie warstwy cielesnej, a o wiele ważniejsza dla Kochanowskiego jest dusza. Poeta wierzy, że to właśnie dzięki jego twórczym staraniom stanie się ona nieśmiertelna, dlatego zbędne są mu wszelkie zaszczyty, z jakimi żegna się zmarłych. Podmiot wierzy, że jest w stanie pokonać śmierć, nie tyle fizycznie, ile w sposób o wiele bardziej niesamowity i wyjątkowy.

Kochanowski zwraca w ten sposób uwagę na jeszcze jeden bardzo ważny motyw widoczny w poezji Horacego, znany jako non omnis moriar (nie wszystek umrę). Poeta pokonuje barierę kruchego, doczesnego życia, zamykając je w nieśmiertelnych dziełach. Podmiot wiersz wierzy bowiem, że przetrwa w ludzkiej świadomości pomimo upływu czasu. Przewidywania renesansowego poety po latach się spełniły, Kochanowski osiągnął upragnioną nieśmiertelność i został należycie doceniony.

Przeczytaj także: Księgi pierwsze – Pieśń IX (Chce­my so­bie być ra­dzi?) – interpretacja

Aktualizacja: 2025-04-01 21:46:20.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.