Liryka to jeden z trzech rodzajów literackich. Utwory liryczne spisane są językiem poetyckim, w którym bardzo często wykorzystywane są środki wyrazu artystycznego. Do liryki zaliczyć możemy dzieła o różnej tematyce – miłosnej, filozoficznej, egzystencjalnej czy wspomnieniowej. Warto zapamiętać, że w utworze lirycznym wypowiada się nie narrator, a podmiot liryczny. Wypowiedź podmiotu lirycznego nazywana jest natomiast monologiem lirycznym.
Typy lirykiRodzaje liryki ze względu na tematykę utworuGatunki liryczne
Typy liryki
Typy liryki kategoryzujemy na podstawie tego, w jaki sposób podmiot liryczny opisuje swoje uczucia. Możemy tym samym wyróżnić kilka podstawowych typów liryki:
- Lirykę bezpośrednią – w której podmiot liryczny ujawnia się wprost, w pierwszej osobie i wypowiada się na temat własnych refleksji, przemyśleń i uczuć.
- Lirykę pośrednią – w liryce pośredniej podmiot liryczny nie wypowiada się otwarcie i w sposób bezpośredni. Jego wypowiedź zbudowana zostaje nie przy pomocy pierwszej osoby, a za sprawą opisów sytuacji, dzięki którym może wyrazić własne uczucia.
- Lirykę opisową – czyli odmianę liryki pośredniej. Opis poczyniony przez podmiot liryczny służy wyrażeniu jego stosunku do konkretnych rzeczy lub zjawisk. Jest bardzo często punktem wyjścia ku pogłębionej refleksji.
- Lirykę inwokacyjną – w której ujawniony zostaje nie tylko podmiot, ale i adresat liryczny. Adresatem utworu może być postać autentyczna lub historyczna, bóstwo lub pojęcie abstrakcyjne, np. miłość, śmierć lub idea.
- Lirykę sytuacyjną – charakterystyczną cechą liryki sytuacyjnej jest jej tematyka, która często odnosi się do konkretnych wydarzeń i zbudowana jest na kształt niewielkiej scenki lub obrazka dramatycznego. Liryka sytuacyjna posiada swego rodzaju fabułę: rozpoczęcie i czytelne zakończenie. Podmiot liryczny w liryce sytuacyjnej nie ujawnia się.
- Lirykę roli – w liryce roli podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie, ale jego wypowiedź nie odnosi się do życia autora utworu. Podmiot liryczny wchodzi w rolę konkretnej postaci, stworzonej przez niego lub historycznej, i opisuje jej emocje, sądy o świecie albo przemyślenia.
- Lirykę maski – w której podmiot liryczny przyjmuje postać konkretnej osoby, zwierzęcia, rośliny lub zjawiska i wygłasza poglądy bliskie jemu samemu. Dzięki formie poetyckiej może więc wyrażać własne przekonania jako ktoś zupełnie inny. Liryka maski i liryka roli różnią się od sposobu kreacji podmiotu lirycznego.
Rodzaje liryki ze względu na tematykę utworu
Lirykę możemy podzielić również na kategorie, które odnoszą się do tematu konkretnego utworu. Do najpopularniejszych rodzajów liryki należą:
- Liryka miłosna – w liryce miłosnej głównym tematem są uczucia. Bardzo często emocje, które towarzyszą podmiotowi lirycznemu, kieruje on w stronę konkretnego adresata.
- Liryka religijna – motywy liryki religijnej często skupione są na duchowości, Bogu, dotyczą obrzędów lub przeżyć religijnych.
- Liryka patriotyczno-obywatelska – w liryce patriotyczno-obywatelskiej do częstych tematów należy wspólnota, tożsamość narodowa, problemy danej społeczności i patriotyzm.
- Liryka refleksyjno-filozoficzna – za sprawą liryki refleksyjno-filozoficznej podmiot liryczny wyraża swoje opinie dotyczące świata. Częstymi tematami są więc los człowieka, jego światopogląd i trudności, z jakimi musi się zmagać oraz chęć poznania i zrozumienia rzeczywistości.
- Liryka autotematyczna – rodzaj liryki, w którym podmiot liryczny skupia się na własnym życiu i emocjach. Często wypowiada się jako podmiot liryczny, pisze o roli i istocie poezji, twórczości, języku poetyckim lub trudach i radościach związanych z czynnością tworzenia.
- Liryka agitacyjno-polityczna – w liryce agitacyjno-politycznej najważniejsze jest zachęcenie odbiorców do podzielania określonych przekonań i światopoglądów. Dużą rolę odgrywają w niej czynniki motywacyjne.
Gatunki liryczne
Wśród różnych typów liryki wyróżnić możemy gatunki literackie, które bezpośrednio do nich przynależą. Gatunki liryczne posiadają długą tradycję i można odnaleźć je w wielu epokach. Do najważniejszych z nich należą:
- Hymn – sięgający czasów antycznych gatunek. Jest to uroczysta, pochwalna pieśń skierowana do Boga, bóstw, ojczyzny lub wartości istotnych w życiu twórcy. Częstym tematem hymnów jest również ojczyzna.
- Pieśń – gatunek charakteryzujący się poważną tematyką. Struktura pieśni podzielona jest na strofy i wersy.
- Elegia – refleksyjny utwór, w którym tematem głównym są osobiste przemyślenia podmiotu lirycznego lub rozterki egzystencjalne.
- Fraszka – krótki, rymowany utwór liryczny, który w lekki i humorystyczny sposób przekazuje uniwersalne prawdy o świecie.
Liryka dzieli się na typy i rodzaje ze względu na sposób ujawniania się podmiotu lirycznego oraz tematykę utworu. Niektóre typy liryczne łączą się ze sobą i występują w jednym wierszu. W liryce nie wyodrębniany narratora – osobą, która wypowiada się w utworze jest podmiot liryczny. Może on wypowiadać się bezpośrednio lub posługiwać się obrazami poetyckimi. W zakres rodzaju literackiego, jakim jest liryka, wchodzi wiele gatunków literackich. Gatunki literackie posiadają swoiste cechy charakterystyczne, strukturę i tematykę.
Czytaj dalej: Kim był człowiek zlagrowany? Cechy, przykłady w literaturze
Ostatnia aktualizacja: 2021-07-28 23:42:29
