Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
„Tren VIII” Jana Kochanowskiego pochodzi z cyklu „Trenów” poświęconego zmarłej córce poety. Jest to jeden z najbardziej znanych utworów żałobnych w literaturze polskiej. Wiersz rozpoczyna się słowami „Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim”. Poeta operując kontrastem między przeszłością a teraźniejszością (między domem pustym a pełnym życia), próbuje ukazać żal po stracie córki.
Spis treści
Cykl „Trenów” powstał w latach 1578–1580. Ten okres w twórczości Kochanowskiego nazywany jest czarnoleskim. Zbiór ukazał się drukiem w 1580 roku.
Tren to gatunek antyczny. Powstał w starożytnej Grecji. Tradycyjnie trenami określano utwory poświęcone zasłużonym zmarłym. Kochanowski poświęcając treny śmierci niespełna trzyletniej córki Urszuli, złamał tę konwencję.
Klasyczny tren składa się z pięciu części: exordium (wyjawienie przyczyny bólu), laudatio (wyliczenie zasług zmarłego), comploratio (opłakiwanie), consolatio (pocieszenie) oraz exhortatio (moralne pouczenie). Kochanowski nie zawarł jednak wszystkich tych części w jednym utworze, ale rozciągnął je na cały cykl.
Utwór ma budowę stychiczną, autor nie zastosował podziału na strofy. Składa się z czternastu wersów, napisanych trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po siódmej sylabie. Występujące w utworze rymy są parzyste.
Tren należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny kieruje swoje słowa do Urszuli. W utworze występują więc apostrofy („Moja droga Orszulo”, „Nie dopuściłaś nigdy matce sie frasować”, „Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała”). Osoba mówiąca to sam Kochanowski, zrozpaczony ojciec, tęskniący za swoją córką.
Warstwa stylistyczna składa się z: epitetów („maluczką duszą”, „myśleniem zbytnim”, „uciesznym śmiechem”), metafor („z każdego kąta żałość człowieka ujmuje”, „a serce swej pociechy darmo upatruje”), antytezy („pełno nas, a jakoby nikogo nie było”), powtórzeń („tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała”, „nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu”), wykrzyknień („Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim, moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!”) oraz inwersji („wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała”, „ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować”). Ze względu na czas powstania, obecne są też archaizmy („wielkieś”, „maluczką duszą”, „frasować”, „onym”).
„Tren VIII” jest jednym z najbardziej znanych utworów cyklu, ze względu na plastyczność wizji oraz ogromny ładunek emocjonalny. Zalicza się go do części comploratio – jego celem jest ukazanie ogromnego żalu, związanego z przedwczesną śmiercią Urszulki. Osoba mówiąca w przeciwieństwie do innych części „Trenów” nie snuje skomplikowanych, filozoficznych rozważań.
„Tren VIII” stanowi kontynuację poprzedniego utworu cyklu („Nieszczęsne ochędóstwo, żałosne ubiory”). Wyraża żal, który jednak podmiot liryczny ukazuje z innej strony. W „Trenie VII” poeta skupił się na przedmiotach, które należały do Urszulki. Wszystkie te rzeczy powodują, że wpada w rozpacz, ponieważ ich właścicielki nie ma już wśród żywych.
W „Trenie VIII”, podmiot liryczny koncentruje się na pustce, która została w domu po zmarłej córce. Utwór ma budowę klamrową. Tren rozpoczyna i kończy opis pustego domu pozbawionego szczęścia, które wnosiła Urszulka. W środkowej części utworu zawarta została retrospekcja, wspomnienie tego, jak córka rozbawiała wszystkich domowników. Podmiot liryczny stara się przybliżyć czytelnikowi uczucie pustki i straty, przedstawiając proste, codzienne sytuacje, w których brakuje mu zmarłej.
Utwór otwiera apostrofa do Urszulki. W wielu trenach poeta zwracał się do losu, mądrości, Boga, przedmiotów nieożywionych czy wartości moralnych. W „Trenie VIII” podmiot liryczny całkowicie skupia się na postaci zmarłej córki. Obawia się, że już nigdy jej nie zobaczy, ale ma nadzieję, że Urszulka przynajmniej usłyszy jego słowa. Z żalem, opowiada jej o sytuacji, panującej w ich domu.
Utwór opiera się na kontraście między szczęśliwym, gwarnym domem, gdy żyła Urszula a pustką, która nadeszła po jej śmierci. Za życia Urszulki, dom był radosny i pełen życia. W utworze pojawia się znany wers „jedną maluczką duszą tak wiele ubyło”. W XVI wieku, dusza oznaczała po prostu żywe stworzenie. Poeta nawiązuje w ten sposób do listu, który Cyceron otrzymał od swojego przyjaciela Serwiusza Sulpicjusza. Przyjaciel dopytywał Cycerona, jak radzi sobie po śmierci córki Tulii. Postać i dzieła Cycerona pojawiają się również w „Trenie XVI” i „Trenie XIX”.
Podmiot liryczny idealizuje Urszulkę. Choć Kochanowski miał kilkoro dzieci, w utworze o nich nie wspomina, całkowicie koncentrując się na postaci zmarłej córeczki. Dom jest martwy, opustoszały, jakby został opuszczony przez mieszkańców. W pokojach nic się nie dzieje, ponieważ nie biega po nich Urszulka.
Urszulka zostaje przedstawiona jako dziecko doskonałe. Ojciec przypomina sobie ile miała energii oraz pogody ducha. Dziewczynka chętnie opowiadała rozmaite historie i śpiewała. Urszulka była jednocześnie pełna życia oraz grzeczna. Podmiot liryczny przypomina sobie jej śmiech, który wypełniał cały dom.
Osoba mówiąca ma wrażenie, że w każdym kącie czeka na nią żal. Wszystkie domowe sprzęty i zakamarki przypominają podmiotowi lirycznemu o śmierci Urszulki. Ojciec wie, że wypatrywanie córki nie ma sensu, ponieważ dziewczynka nie wróci już do żywych. Podmiot liryczny nie może jednak powstrzymać się od czekania na Urszulkę.
Zrozpaczony ojciec nie jest w stanie pogodzić się ze śmiercią córki i zaakceptować faktu, że już jej nie zobaczy. Ostatni wers staje się wieloznaczny, dzięki zastosowaniu słowa „pociecha”. Poeta wciąż czeka na swoją „pociechę”, czyli ukojenie w cierpieniu, ale przecież również dziecko pieszczotliwie określane jest „pociechą”. Dla podmiotu lirycznego, świat bez córki jest ponury i nieprzyjazny. Wszystkie radości odeszły razem z Urszulką.
Aktualizacja: 2025-07-28 23:42:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.