Jan Kochanowski, Józef Buchbinder, 1884
Utwór "Na lipę" jest jedną z wielu fraszek Jana Kochanowskiego, który tworzył w XVI wieku w epoce renesansu.
Spis treści
W pierwszym wersie mamy do czynienia z apostrofą, zawołaniem do nieznanego gościa, którego zaprasza podmiot liryczny, aby spoczął w schronieniu, jaki tworzą liście. Taki rodzaj liryki, z jakim spotykamy się w utworze, nazwany został liryką inwokacyjną - ponieważ występuje jakieś wołanie, jawny zwrot do adresata, podmiot liryczny przez cały czas, tj. od pierwszego do ostatniego wersu, mówi do osoby, do której skierowany jest wiersz. Tak więc, podmiotem lirycznym w utworze jest oczywiście jedna konkretna lipa (możliwe, że było to ulubione drzewo poety znajdujące się obok jego domu w Czarnolesie, pod którym zwykł siadać, aby tworzyć swoje dzieła, a możliwe również, że lipa ta wcale nie istniała, została wykreowana tylko na potrzeby utworu), charakteryzująca się rozłożystymi gałęziami, obficie porośniętymi liśćmi, gdyż w ten sposób drzewo może spełnić swoją obietnicę "Nie dojdzie cię tu słońce(...)". W przypadku lipy poeta zastosował zabieg antropomorfizacji, czyli nadał drzewu cechy ludzkie, jakimi w utworze są zdolność mówienia, myślenie.
Adresatem utworu jest "gość", który może stanowić po prostu zwykłego, zmęczonego trudami człowieka. "Gość" ten potrzebuje wypoczynku, chciałby schować się przed gorącymi promieniami palącego słońca, poczuć lekki wietrzyk. Chwilę wytchnienia obiecuje adresatowi podmiot liryczny, czyli tytułowa lipa, kusząc osobę, do której skierowano wiersz wizją snu pod gałęziami drzewa, przy łagodnym dźwięku bzyczących pszczół.
Fraszka "Na lipę" nie jest jednak tylko antropomorficznym przedstawieniem ulubionego drzewa Jana Kochanowskiego (bądź wymyślonego boskiego wręcz drzewa na potrzeby utworu). W utworze bowiem możemy zaobserwować także pochwałę sielskiego życia, cudownych chwil na łonie natury, jakie poeta spędzał w swym domu w Czarnolesie. Tytułowa lipa stanowi jakby centrum owej sielanki, wiejskiego wypoczynku. Za jej pomocą Jan Kochanowski chwali życie w domu rodzinnym, wplata swoje własne przeżycia i odczucia towarzyszące spędzaniu czasu w ukochanym przez siebie miejscu. Tą pochwałę, uwielbienie dla sielanki w domu w Czarnolesie możemy zaobserwować dzięki nagromadzeniu epitetów w wierszu takich, jak "chłodne wiatry", "słodki sen" czy też "wonnego kwiatu".
W szóstym wersie mamy do czynienia z kolejnym zabiegiem antropomorfizacji, tym razem wykonanym na słowikach oraz szpakach, które "wdzięcznie narzekają". Wers ten stanowi jakby kolejną pochwałę chwil spędzonych w ukochanym przez Jana Kochanowskiego miejscu, które to chwile wzbogacają muzyczne popisy ptaków. Wers ten pozwala czytelnikowi wiersza jeszcze lepiej wyobrazić sobie sielski klimat utworu.
W siódmym i ósmym wersie pojawia się w wierszu krótki opis pszczół, które pracowicie zbierają nektar z kwiatów tytułowej lipy, przekształcając go na miód, który "szlachci pańskie stoły". Jan Kochanowski jakby chce w tym momencie swojego utworu podkreślić, iż to nie bogactwa, nie złoto, nie bogato zdobione obrusy czy zastawa sprawiają, że stoły i uczty szlachty prezentują się smakowicie, suto oraz luksusowo, lecz to właśnie dzięki darom natury wyglądają na kosztowne, pełne rozmaitości i dobrego smaku.
W wierszu obserwujemy również powtórzenia słowa "tu", czyli poecie chodzi o konkretne miejsce, pragnie podkreślić wartość tej jedynej lipy, kojarzącej mu się z jego ukochanym domem. Tytułowe drzewo odebrać możemy także jako alegorię stałości. Lipa przedstawiona została jako duże drzewo, a tym samy na pewno już dość wiekowe oraz posiadające dobrze rozbudowany system korzeniowy, dlatego też uosabiać może nam bezpieczeństwo, symbolizować dom, do którego zawsze chętnie wracamy, a także miejsce, w którym zapuszczamy korzenie.
W dwóch ostatnich wersach wiersza "Na lipę" mamy do czynienia z przepiękną metaforą, za pomocą której Jan Kochanowski porównał tytułowe drzewo do "szczepu najpłodniejszego w hesperyskim sadzie". Oznacza to, że dla poety lipa, pomimo tego, że nie daje owoców, jak zostało wspomniane w przedostatnim wersie, stanowi dla Kochanowskiego niesamowicie ważny obiekt. Porównując ją do mitologicznych drzew z ogrodu Hesperyd, których to drzew owocami były złote jabłka, poeta bije prawdziwe pokłony przed rośliną. Pokazuje tu, że lipa jest dla niego najcenniejsza, mówi o swej niezwykłej z nią relacji.
Jeśli chodzi o budowę fraszki "Na lipę", mamy tutaj do czynienia z trzynastozgłoskowcem oraz rymami parzystymi, dzięki czemu rytm i dynamika wiersza lepiej pozwala czytelnikowi ujrzeć świat przedstawiony w utworze w postaci obrazów. Dzięki bogactwie epitetów, jeszcze łatwiej "migawki" sielankowego życia pojawiają się nam przed oczami. W wierszu nie występują podziały na strofy, przez co scenki z utworu mogą w naturalny sposób nakładać się na siebie podczas czytania tak, abyśmy mogli zobaczyć to, co chciał pokazać nam Jan Kochanowski w postaci pełnego obrazu tytułowej lipy oraz tego, co znajduje się dookoła niej.
Słowem, wiersz stanowi wybitne dzieło literatury renesansowej, pełen jest sielankowych opisów natury. Czytając go, możemy łatwo wyobrazić sobie świat czy chwilę przedstawioną przez Jana Kochanowskiego w utworze. Śledząc wers po wersie, widzimy przed oczami obrazy wiejskiego życia, piękno natury, a nawet usłyszeć możemy dźwięki takie, jak subtelne szumienie wiatru i liści tytułowej lipy, delikatne bzyczenie pszczół, a także śpiewanie słowików oraz szpaków. W wierszu mamy do czynienia z prawdziwą apoteozą wiejskiego, sielankowego życia. Taką pochwałę życia blisko natury, opisy pełne dla niej uwielbienia nazwane zostały toposem arkadyjskim. We fraszce "Na lipę" widzimy także subtelne odwołanie się do filozofii wyznawanej przez Jana Kochanowskiego - był on stoikiem, który pasjonował się odnajdywaniem harmonii w przyrodzie. Czytając więc wiersz możemy odnaleźć taki spokój ducha i ład towarzyszący życiu blisko natury oraz zaczerpnąć z niej radość.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:53:20.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.