Marzenia - tajemnicze zjawisko mogące zarazem inspirować i zniewalać. Pochodzące z naszego wnętrza pragnienia mogą bowiem pchać nas do rzeczy wielkich, ale też całkowicie zasłonić prawdziwy obraz rzeczywistości.
Fascynacja marzeniami w literaturze przeplata się zarazem z grozą tego zjawiska. Marzyciel jest bowiem bohaterem dążącym ku czemuś, wybiegającym poza świat doczesny. Grozi mu przy tym mu oderwanie od rzeczywistości - zatracenie w mikrokosmosie własnych imaginacji.
Marzenia są więc siłą jednocześnie inspirującą i destrukcyjną. Bez nich nie możemy działać, bo nie mamy celu. Szalona pogoń za marzeniami może jednocześnie popchnąć nas ku samozniszczeniu.
Dedal, genialny grecki wynalazca, został wynajęty przez króla Krety Minosa do zbudowania słynnego labiryntu - miejsca uwięzienia Minotaura. Wziąwszy do pomocy swojego syna Ikara, legendarny inżynier wywiązał się ze swojego zadania. Minos nie chcąc, by ktokolwiek znał plany labiryntu, uwięził w nim mężczyzn. Dedal skonstruował jednak skrzydła z drewna, piór i wosku, dzięki któremu obaj mogli uciec. Ostrzegł przy tym Ikara, by ten nie leciał zbyt wysoko, słońce mogło bowiem rozpuścić wosk mocujący pióra. Chłopak, urzeczony wolnością lotu, nie posłuchał ojca. Wosk spłynął ze skrzydeł, a Ikar zginął w morzu.
Mit o locie Ikara stanowi starożytną przestrogę przed nadmiernym zachłyśnięciem wolnością. Postać nieszczęsnego młodzieńca stała się również symbolem marzyciela. Niesiony przez swoje imaginacje pozostaje wolny, jednak ryzykuje tragiczny koniec. Marzenia są bowiem niebezpieczne, jeżeli zbyt mocno oderwą człowieka od ziemi.
Powieść będąca satyrą na literaturę rycerską. Oszalały od nadmiernego czytania książek rycerskich szlachcic postanawia zostać błędnym rycerzem. Przezywa swoją wynędzniałą szkapę Rosynantem, czyści zbroję po przodkach i dobiera giermka – chłopa Szanczo Pansę. Tak wyposażony wyrusza na trakt, poszukując godnej rycerza przygody. W jej trakcie przyjdzie mu zmierzyć się z wiatrakami, które weźmie za olbrzymy, zasiąść w zamku będącym karczmą i napaść na armię owiec.
Cervantes postacią Don Kichote ostrzega ludzi przed zbytnim uleganiem marzeniom. Bohater jego najsłynniejszego dzieła traci kontakt z rzeczywistością, przez co staje się niebezpieczny zarówno dla siebie jak i swoich najbliższych. Autor obstaje tym samym za twardym stąpaniem po ziemi, odrzucając kierowanie się wyidealizowanymi wizjami świata.
Chociaż jego dzieło skierowane było przeciwko konkretnemu gatunkowi (literaturze rycerskiej), można w nim dostrzec ponadczasową przestrogę przed zaślepieniem marzeniami. Co ciekawe, osobę do szaleństwa oddaną jakiejś idei w języku polskim nazywa się niekiedy błędnym rycerzem - takim, jak Don Kichote.
Oda inspirowana prawdziwym wydarzeniem, jakim był pierwszy w historii Polski przelot balonem z roku 1789. Uniesienie się ponad ziemię stanowiło odwieczne marzenie człowieka. Podmiot liryczny wychwala potęgę ludzkiej pomysłowości, która potrafiła okiełznać prawa fizyki i spełnić tę wizję. Wiersz utrzymany jest w tonie świadczącym o oświeceniowym kulcie rozumu - daje nadzieję na pokonanie przez człowieka każdej przeszkody przy pomocy osiągnięć intelektualnych.
Tytułowy bohater wykreowany jest na jednostkę wybitną, a zarazem nieprzystosowaną do otaczającej go rzeczywistości. Werter okazuje nadmierną emocjonalność, połączoną z brakiem zrozumienia przez innych ludzi. Niezgadzający się na zastany porządek bohater nie wykazuje zarazem żadnych prób jego zmiany. Werter przyjmuje postawę eskapistyczną - ukojenie odnajduje w sztuce, przyrodzie i marzeniach. Błądząc całymi dniami pośród odludnych ostępów, oddaje się bogatemu życiu wewnętrznemu.
Marzenia nie są więc dla bohatera siłą wyzwalającą działanie. Wręcz przeciwnie - rozdarty między swoim wyidealizowanym obrazem świata a rzeczywistością Werter pozostaje nieruchomy. To ostatecznie prowadzi do jego samozagłady.
Żyjący na XIX-wiecznej polskiej wsi Janko wyróżniał się na tle innych dzieci. Chorowity chłopiec miał w sobie talent muzyczny, którego nie rozumiało jego otoczenie. Matka obawiała się, że z syna wyrośnie leniwe ladaco. Tymczasem Janek marzył o prawdziwych skrzypcach, od kiedy usłyszał ich dobiegający z pobliskiego dworu dźwięk. Zafascynowany, wkrada się do niego, by dotknąć instrument. Oskarżony o próbę kradzieży, umiera na skutek zbyt dotkliwej kary.
Przed śmiercią Janek pyta jeszcze matkę, czy w niebie dostanie swoje wymarzone skrzypce.
Łódź z powieści Reymonta to miasto kosmopolityczne. Stykają się tutaj interesy Żydów, Niemców i Polaków. Łódź daje im nadzieje na polepszenie własnego życia, zdobycie majątku. Trzech przyjaciół różnej narodowości: Moryca Welta, Maksa Bauma i Karola Borowieckiego łączy marzenie o zbudowaniu własnej fabryki. Szczęśliwy traf pozwala im zdobyć kapitał i zaistnieć w świecie łódzkich fabrykantów. Pogoń za sukcesem okazuje się jednak degenerująca moralnie, a zarazem zgubna dla ich przyjaźni.
Reymont przedstawia miasto z jego obietnicą awansu społecznego jako przestrzeń dehumanizującą. Marzenie o wielkich pieniądzach zderza się z okrutną rzeczywistością, gdzie człowiek stanowi dla drugiego człowieka jedynie kolejny surowiec.
Tajemniczy Piotruś Pan żyje wraz z Zagubionymi chłopcami w Nibylandii - krainie z dziecięcych marzeń. Przeżywa tam niesamowite przygody, spotyka Indian i walczy z piratami kapitana Haka.
Pewnego dnia chłopiec zjawia się w sypialni dziewczynki Wendy i jej braci, zabierając dzieci do magicznej krainy. Gdy po pokonaniu kapitana Haka dziewczynka chce wrócić do domu i zabrać ze sobą Zaginionych chłopców, bohater odmawia. Piotruś nie chce dorosnąć - woli żyć w świecie wiecznej imaginacji wraz z wróżką Dzwoneczkiem.
Opowiadanie oparte o wydarzenie, którego autor był świadkiem w czasie II wojny światowej.
Młody, może piętnastoletni chłopak, przez zaczytanie w książkę wchodzi pod koła samochodu gestapo. Roztargnienie przynosi mu zgubę - Niemcy wciągają go do wozu i odwożą w kierunku Alei Szucha. Narrator nie wie, co wydarzyło się dalej. Podejrzewa, że chłopak nie wrócił już do domu.
Marzycielstwo chłopaka, tak jak w wypadku mitycznego Ikara, okazuje się niebezpieczne. Tytuł nawiązuje również do obrazu Pietera Bruegela, gdzie dramat spadającego bohatera pozostaje niezauważony przez innych ludzi.
Fantazja, miejsce akcji wątku fantastycznego powieści, jest stworzona z ludzkich marzeń. Rządzącą nią Dziecięca Cesarzowa choruje, a jej królestwo spowija wszechogarniająca nicość. Powodem zanikania Fantazji jest porzucanie przez ludzi marzeń. Dziecięcą Cesarzową uratować może jedynie Wybraniec, na którego poszukiwanie rusza młody myśliwy Atreju. Okazuje się nim Bastian - chłopiec czytający właśnie książkę o ratowaniu krainy Fantazji.