Mikołaj Sęp Szarzyński – biografia, wiersze, twórczość

Mikołaj Sęp Szarzyński to jeden z najbardziej cenionych współcześnie poetów staropolskich. Choć tworzył w czasach renesansu, uważany jest za prekursora barokowej literatury polskiej, a jego zachowane wiersze, choć jest ich stosunkowo niewiele, są dziś wciąż chętnie czytane i poddawane analizom.

Życie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Nie wiadomo zbyt wiele na temat życia Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Urodził się on około 1550 roku niedaleko Lwowa w rodzinie szlacheckiej herbu Junosza. Jego przydomek "Szarzyński" wywodzi się od Szarzyna - siedziby rodowej jego przodków. Jego ojciec był podstolim lwowskim i wielokrotnie brał udział w sprawach sądowych, sam poeta też kilka razy miał okazję reprezentować interesy rodziny w sądzie. Miał dwóch braci - Jakuba i Witusza. Uczył się we Lwowie, gdzie poznał grekę i łacinę. W 1565 roku studiował w Wittenberdze, a w latach 1565 - 1566 przebywał na uniwersytecie Lipsku. Później podróżował być może po Włoszech i Szwajcarii. Przypuszcza się, że podczas swojego pobytu za granicą zainteresował się protestantyzmem, jednak po powrocie do ojczyzny w 1568 roku, w wieku osiemnastu lat, nawrócił się ponownie na katolicyzm, co znalazło zresztą odbicie w jego twórczości. Ojciec Mikołaja zmarł około 1567 roku i to po tej dacie nastąpił swoisty "debiut" poety - napisał on krótkie epitafium po łacinie. Daty powstania kolejnych tekstów nie są konkretnie znane.

Poeta był prawdopodobnie słabego zdrowia - mówi się, że mógł urodzić się już z początkami gruźlicy. W swoich wierszach sam siebie opisywał jako człowieka wątłego. Zmarł młodo, około 1581 roku, w wieku trzydziestu jeden lat. Miejsce jego pochówku nie jest dokładnie znane - często wskazuje się na Przeworsk lub Przemyśl, skąd pochodził jego spowiednik i przyjaciel, dominikanin ojciec Antonin.

Twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Mikołaj Sęp Szarzyński pisał między innymi wiersze o tematyce religijnej, okolicznościowe epitafia, sonety, erotyki oraz pieśni. Do czasów współczesnych zachowało siedemdziesiąt osiem utworów poety, w tym sześć napisanych po łacinie, a siedemdziesiąt dwa po polsku. Badacze uważają go za doskonałego przedstawiciela nurtu metafizycznego - wiążącego się z wprowadzeniem do poezji języka teologii i filozofii.

Wydania poezji

Wiersze Mikołaja Sępa Szarzyńskiego wydane zostały dopiero wiele lat po jego śmierci. Pierwotnie miał się tym zająć Stanisław Starzechowski, który jednak również wkrótce zmarł. Opracowania zbioru utworów podjął się później brat poety, Jakub Sęp Szarzyński, który przy wyborze tekstów korzystał z pomocy pewnej osoby duchownej. Ostatecznie antologia zatytułowana Mikołaja Sępa Szarzyńskiego rytmy abo wiersze polskie. Po jego śmierci zebrane i wydane ukazała się w 1601 roku. Jako że od czasu, kiedy poeta zmarł, minęło wówczas wiele lat, znaczna część jego utworów przypuszczalnie zaginęła. Co ciekawe, duchowny, który zajmował się wyborem wierszy, prawdopodobnie nie pozwolił na wydanie erotyków. Te na szczęście zostały odnalezione w rękopisie, który został znaleziony w 1891 roku przez Aleksandra Brucknera i zawierał między innymi dwadzieścia jeden nieznanych wcześniej utworów poety. W późniejszych latach wydawano kolejne przedruki wierszy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Przykładowo, w 1903 roku ukazało się wydanie Ignacego Chrzanowskiego, które zawiera wszystkie znane dzisiaj wiersze poety, zarówno te pochodzące z Rytmów abo wierszy polskich..., jak i erotyki.

Rytmy abo wiersze polskie...

Do pierwszego zbioru wierszy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego należy dziewięć pieśni o tematyce religijnej, sześć parafraz psalmów oraz trzydzieści epitafiów i napisów na herby. Co ciekawe, w skład tego tomu wchodzi również sześć sonetów, które są przykładem pierwszych tego typu tekstów w poezji polskiej. Świadczy to o innowacyjności i talencie autora. Charakterystyczne dla wierszy z tego zbioru są przebijające z nich religijność, teocentryzm, a także lęk przed przemijaniem. Poeta wyraźnie inspirował się na tym etapie swojej twórczości Arystotelesem oraz Boecjuszem. Stosował też typowe dla poezji barokowej środki wyrazu, takie jak konceptyzm, aliteracja czy przerzutnia. Do najpopularniejszych utworów ze zbioru Rytmy abo wiersze polskie... należą na przykład Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego, Pieśń II. O rządzie bożym na świecie albo Epitafium Rzymowi. W antologii tej znalazły się również dwa wiersze miłosne skierowane do Jadwigi Tarłównej.

Erotyki

Znalezione wiele lat później erotyki przez długi czas budziły sporo kontrowersji dotyczących ich autorstwa. Ostatecznie jednak badacze skłaniają się ku tezie, że istotnie napisał je Mikołaj Sęp Szarzyński. Oprócz wydanych już w 1601 roku utworów do Jadwigi Tarłównej, do dzisiejszych czasów zachowało się dwadzieścia jeden wierszy miłosnych, dedykowanych trzem kobietom - zamężnej Kasi (do niej skierował aż jedenaście tekstów), Zosi oraz Anusi. Inspiracją do tworzenia tych utworów były dla Sępa Szarzyńskiego między innymi poezje Petrarki, Owidiusza czy Horacego, a także starożytne mitologie. Badacze opisują styl tych tekstów Szarzyńskiego jako niezwykle bogaty, nieco przesadzony obrazowaniu i stosowaniu antytez. Przykładami erotyków poety są utwory Do Kasie, Fraszka o Kasi i o Anusi oraz Frasunek.

Twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego była zatem niezwykle zróżnicowana, co można stwierdzić nawet mimo faktu, że do czasów współczesnych nie zachował się cały jego dorobek artystyczny. Jednak to, co można dziś przeczytać, daje pewne pojęcie na temat stylu i poglądów tego wybitnego staropolskiego autora.

Mikołaj Sęp Szarzyński – wiersze, utwory, twórczość

Epoka literacka: Barok