Młody mężczyzna z czaszką, Frans Hals, 1626-1628
Trzeci z cyklu „Sonetów” Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego jest znany pod tytułem „Do Najświętszej Panny”. Jest to jedyny utwór poety, w którym pojawia się Matka Boska. Za pośrednictwem Maryi, podmiot liryczny zwraca się z modlitwą do Boga.
Spis treści
Cykl sześciu sonetów został wydany w zbiorze „Rytmy abo wiersze polskie” w 1601 roku, dwadzieścia lat po śmierci autora. W zbiorze znalazły się również pieśni, będące parafrazami biblijnych psalmów oraz zawierające pochwałę cnót rycerskich epitafia.
Mikołaj Sęp-Szarzyński, po kryzysie wiary, na późnym etapie swojej twórczości przeżył nawrócenie i skupił się na twórczości o tematyce religijnej. Mimo, że był poetą przełomu epok renesansu i baroku, jego utwory reprezentują typowo barokowy światopogląd i formę. Odrzucił renesansowy humanizm i postawił Boga w centrum wszechświata i ludzkiej egzystencji. Wiersze Sępa-Szarzyńskiego często są napisane skomplikowanym językiem, pełnym inwersji, przerzutni i anakolutów. Ich zastosowanie miało na celu zaskoczenie czytelnika, był to tak zwany koncept.
„Sonet III” wpisuje się w nurt liryki religijnej. Poeta poświęca go Matce Boskiej, odcinając się w ten sposób od swojej przeszłości, przed nawróceniem się na katolicyzm. Sęp-Szarzyński w młodości prawdopodobnie był związany z reformacją. Kult maryjny był drażliwym tematem w czasach współczesnych poecie, ponieważ odrzucali go protestanci. Oddają oni cześć jedynie Trójcy Świętej, nie istnieje dla nich kult świętych, w tym także Maryi. Protestanci odrzucają również modlitwy za pośrednictwem Matki Boskiej, ich jedynym orędownikiem jest Jezus Chrystus. Maryja jest jednak szanowana jako matka Syna Bożego, stanowiąc przykład posłuszeństwa wobec Boga.
Sonety, opublikowane w zbiorze „Rytmy abo wiersze polskie”, są prawdopodobnie pierwszymi polskimi wierszami, napisanymi w tej formie. Poeta posłużył się wzorcem sonetu francuskiego, utwór składa się z trzech czterowersowych strof oraz jednej strofy dwuwersowej, która pełni funkcję puenty i podsumowania utworu. Pojawiają się rymy w układzie abba abba cdcd ee.
Wiersz należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Matki Boskiej. Pojawiają się więc apostrofy do Maryi („Panno bezrówna stanu człowieczego”, „Przedziwna matko stworzyciela swego”, „Chwalebna”, „Tyś jest dusz naszych jak księżyc prawdziwy”). Osoba mówiąca wypowiada się w imieniu całej wspólnoty osób wierzących. Pojawiają się czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej oraz odpowiednie zaimki („dusz naszych”, „baczymy”, „nam nastań raną”).
Warstwa stylistyczna sonetu jest bogata. Pojawiają się przerzutnie, czyli przeniesienia części wypowiedzenia do następnego wersu. Poeta zastosował również inwersje, zmiany naturalnego szyku zdania („Chwalebna, szczęścia używasz szczerego”, „Pokaż twego słońca światłość żądaną”, „Ty, głowę starwszy smoka okrutnego, którego jadem świat był wszystek chory”). W wypowiedzi podmiotu lirycznego obecne są również metafory („księżyc prawdziwy, w którym wiecznego baczymy promienie miłosierdzia”, „smutnej nocy ciężkie cienie”, „zarzą już nam nastań raną”). Zastosowano też porównania („Tyś jest dusz naszych jak księżyc prawdziwy”). Osoba mówiąca przeżywa silne emocje, pojawiają się wykrzyknienia („Przedziwna matko stworzyciela swego!”, „Przywodzi smutnej nocy ciężkie cienie!”). Opis jest żywy i plastyczny, dzięki licznym epitetom („panno bezrówna”, „przedziwna matko”, „smoka okrutnego”, „wysokie chóry”, „księżyc prawdziwy”, „grzech straszliwy”, „ciężkie cienie”, „światłość żądaną”).
Podmiot liryczny zwraca się do Boga za pośrednictwem Matki Boskiej. Stwórca wydaje się zbyt odległy, aby osoba mówiąca mogła dosięgnąć go swoją myślą. Zwraca się więc do najbliższego otoczenia Boga do którego należy Maryja. Matka Boska jest postrzegana jako symbol wszelkich cnót. Pełni rolę pośredniczki między Bogiem a ludźmi, jako druga, zaraz po Chrystusie.
Dostojeństwu Maryi od zawsze towarzyszą pokora i skromność. Postawę Matki Boskiej można traktować jako wzór idealnego życia. Podmiot liryczny zwraca uwagę na paradoks narodzin Jezusa. Maryja urodziła swojego stwórcę, Bóg jest jeden, chociaż objawia się w trzech osobach. Chrystusa również można nazwać więc kreatorem świata, bo nie istnieje on w oderwaniu od swojego Ojca.
Druga strofa przedstawia historię zbawienia. Zgładzeniu szatana, którego w utworze symbolizuje smok, towarzyszy wniebowzięcie Matki Boskiej. Maryja spełniła bardzo ważną rolę w dziele zbawienia ludzkości, urodziła Chrystusa i wychowała go, przygotowując do męczeńskiej śmierci. W nagrodę za swoje zasługi, została żywcem wzięta do nieba. Szatan, ukryty pod postacią węża, zaraził swoim jadem cały świat. Spożycie zakazanego owocu przez Adama i Ewę sprowadziło na ludzkość grzech i cierpienie. Świat, skażony przez zło, zostaje skontrastowany ze szczęściem, które towarzyszy Maryi po wstąpieniu do niebios. Znajduje się ona ponad zastępami aniołów, tylko bliskość Boga jest w stanie zapewnić prawdziwy spokój ducha.
Osoba mówiąca nie prosi Matki Boskiej o żadne łaski, ale o pośrednictwo. Matka Boska zostaje przedstawiona, jako księżyc, który przekazuje światło Słońca - Chrystusa. Porównanie Maryi do księżyca pojawia się w Biblii, w Apokalipsie i Pieśni nad Pieśniami oraz w średniowiecznej ikonografii. Matka Boska ma moc przekazywania ludziom łaski Wszechmogącego. Jest ona jedyną nadzieją dla pogrążonej w grzechu ludzkości. Podmiot liryczny chciałby za pomocą światła podążać w stronę Boga. W sonecie pojawia się metafora cienia, obecna także w pozostałych utworach cyklu. Cień jest w wierszu przedstawiony jako ciężki, co stanowi przenośne przedstawienie grzechu przygniatającego słabego człowieka. Na końcu utworu pojawia się przedstawienie Maryi jako jutrzenki. Poranna zorza zapowiada nadejście bożego światła, które rozproszy cienie i poruszy ludzkie serca. Podmiot liryczny dopatruje się w boskim miłosierdziu jedynej nadziei dla grzesznego człowieka. Jest przekonany, że zbawienie rozwiązuje wszystkie problemy i wątpliwości, obecne w życiu doczesnym.
Aktualizacja: 2024-06-27 19:34:27.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.