Utwór Mikołaja Sępa Szarzyńskiego „Napis na statuę albo obraz śmierci” ma przypominać o nieuchronnym upływie czasu. Porusza więc, typowy dla epoki baroku, motyw śmierci i przemijania.
Mikołaj Sęp Szarzyński posłużył się formą epigramatu. Jest to krótki utwór poetycki, przypominający aforyzm. Wywodzi się z napisów, umieszczanych w starożytnej Grecji na pomnikach, grobach lub ofiarach wotywnych. Na taki wybór formy wskazuje już część tytułu: „Napis na statuę”. Utwór Sępa Szarzyńskiego jest jednak zdecydowanie dłuższy od tradycyjnych epigramatów, które zazwyczaj były dwuwersowe.
Epigramat barokowego poety liczy dwanaście wersów. Został napisany sześciozgłoskowcem. Pojawiają się rymy parzyste. Utwór należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do czytelników. Pojawiają się więc apostrofy („I wy, co to ćcicie, prawda, że nie wiecie”, „Strzeż się: oto bije”). Osoba mówiąca przewyższa odbiorców doświadczeniem i wiedzą. Poucza ich, że ucieczka od śmierci ich przed nią nie uchroni.
W utworze pojawiają się inwersje („córa to grzechowa”, „jako kosarz ziele ostrą kosą ściele”) oraz przerzutnie, które tworzą atmosferę niepokoju. Śmierć zostaje przedstawiona w sposób typowy dla epoki średniowiecza, ulega personifikacji („ostrą kosą ściele”, „sroga szampierza”, „oto bije”). Obecne są także epitety („morskiej wnętrzności”, „wietrznej próżności”, „ostrą kosą”, „zamachu strasznego”, „sroga szampierza”), metafory („córa to grzechowa”) oraz porównania („jako kosarz ziele ostrą kosą ściele”). Pojawiają się również peryfrazy, śmierć zostaje nazwana „córą grzechową” i „srogą szampierzą”, czyli przeciwniczką.
Epigramat „Napis na statuę albo obraz śmierci” otwiera wydany w 1601 roku zbiór utworów „Mikołaja Sępa Szarzyńskiego rytmy albo wiersze polskie”. Tom ukazał się pośmiertnie, dzięki bratu poety - Jakubowi Sępowi Szarzyńskiemu. Prawdopodobnie właśnie dlatego zbiór otwiera utwór, poruszający tematykę śmierci i przemijania.
Zabiegiem typowym dla poezji epoki baroku jest zastosowanie konceptu, czyli zaskoczenie czytelnika. Podobnie jest w przypadku utworu „Napis na statuę albo obraz śmierci”. Sytuacja statyczna ulega zdynamizowaniu. Poeta stopniowo skraca zdania, przez co rytm epigramatu staje się szybszy. Jest to nawiązanie do XVI-wiecznej koncepcji przedstawiania śmierci w ruchu. Podmiot liryczny chce przyciągnąć uwagę czytelnika i przestrzec go przed śmiercią, która wciąż ściga człowieka.
Śmierć zostaje nazwana „córą grzechową”. Poeta nawiązuje w ten sposób do pojawienia się śmierci na świecie. Człowiek stał się śmiertelny na skutek grzechu pierworodnego, gdy Adam i Ewa, skuszeni przez węża, skosztowali owocu z drzewa poznania dobra i zła. Bóg za karę wygnał ich z Edenu i skazał na trudy codziennego życia: ciężką pracę, rodzenie dzieci w bólu, a w końcu - śmierć. Od tego momentu, życie żadnego z istnień nie trwa wiecznie. Śmierć ma nieograniczony zasięg, obejmuje cały świat. Czeka stworzenia, żyjące na ziemi, w wodzie i powietrzu. Nikt nie jest w stanie przed nią uciec. Śmierć obserwuje wszystkie żyjące istoty i zjawia się, kiedy ich czas dobiega końca. Podmiot liryczny jest pogodzony z przemijaniem. Zdaje sobie sprawę, że wszystko ma swój początek i koniec. Nie boi się zmierzyć z myślą, że kiedyś umrze. Dostrzega jednak, że wielu ludzi stara się za wszelką cenę unikać tych refleksji. Takie działanie jest nieskuteczne, śmierć odnajdzie każdego.
W utworze pojawia się alegoryczny obraz śmierci jako kosiarza. Taki sposób jej przedstawienia został zaczerpnięty z epoki średniowiecza. Śmierć opisywano wtedy, jako szkielet lub rozkładające się zwłoki. Jej bronią jest kosa, którą ścina głowy osób, po które przychodzi. Podmiot liryczny porównuje śmierć do kosiarza, ścinającego trawę ostrą kosą. Taki obraz stanowi również nawiązanie do kultury sarmackiej, ściśle związanej z ziemiaństwem. Poeta chce pobudzić wyobraźnię typowego szlachcica-sarmaty. Śmierć odbiera życia, równie łatwo co kosiarz wykonujący swoją pracę. Podmiot liryczny stara się poruszyć czytelników, uświadomić ich, że tematyka śmierci i przemijania nie jest odległa i nieistotna. Nikt nie wie, kiedy jego życie się zakończy. Śmierć nikomu się nie tłumaczy, nie opowiada o swoich zamiarach. Istnieje na świecie, aby kłaść kres ziemskiej egzystencji i sumiennie wywiązuje się z tego zadania.
Osoba mówiąca chce skłonić odbiorców do refleksji. Ludzie często są przerażeni perspektywą własnej śmierci, dlatego starają się o niej nie myśleć. Człowiek jest jednak bezsilny wobec upływu czasu. Śmierć przychodzi po każdego, nieznany jest jedynie czas jej przybycia. Unikanie refleksji na temat spraw ostatecznych nie jest w stanie zmienić ludzkiego przeznaczenia. Podmiot liryczny przypomina czytelnikom o śmierci nie tylko, aby ich przestraszyć. Chce uświadomić odbiorców, że koniec ich ziemskiej egzystencji może nastąpić szybciej, niż im się wydaje. Należy więc dokonać rachunku sumienia i odpokutować grzechy, aby być przygotowanym na spotkanie z Bogiem.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.