Młody mężczyzna z czaszką, Frans Hals, 1626-1628
„Sonet IV (O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem)” Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego opowiada o bezustannej wojnie, którą jest życie każdego człowieka, wodzonego na pokuszenie. Utwór jest przykładem barokowego światopoglądu, porusza tematykę religijną. Sonet jest zapowiedzią postaci rycerza Chrystusowego, gotowego na walkę z zagrożeniami, które niesie rzeczywistość.
Spis treści
Do opisania swoich przemyśleń Sęp-Szarzyński posłużył się wymagającą formą sonetu. Utwór spełnia wymagania gatunkowe, składa się z dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych. Typowy jest także podział tematyczny zwrotek, dwie pierwsze mają charakter opisowy, a trzecia i czwarta - refleksyjny. Autor zdecydował się na zastosowanie tego gatunku ze względu na podniosłą atmosferę utworu. Sęp-Szarzyński w swoich wierszach często poruszał tematykę religijną i metafizyczną. Na rytm utworu wpływają rymy, których układ różni się w zależności od strofy. W części opisowej jest to rozkład abba abba, w zwrotce trzeciej - cdc, a w strofie czwartej - dee.
Sonet ma formę monologu podmiotu lirycznego, który wypowiada się w imieniu wspólnoty osób wierzących, ale też jako jednostka. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby mnogiej i odpowiednich zaimków osobowych („byt nasz podniebny”, „nasz dom”) oraz czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej („będę czynił”, „będę wojował”). Ze względu na czas powstania, w utworze występują liczne archaizmy („zepsowanie”, „zajźrząc”, „prześpiecznie”).
Utwór należy do typowych dzieł epoki baroku, którą charakteryzowały przepych, kunszt poetycki, bogactwo środków stylistycznych. W tekście pojawiają się przerzutnie, nadające dynamiki, budujące u czytelnika poczucie niepokoju i zaskoczenia. Utwór rozpoczyna się od antytezy, czyli zestawienia ze sobą dwóch przeciwstawnych znaczeniowo elementów. W sonecie jest to słowo „pokój”, występujące w pierwszym wersie, będące antytezą tytułowej „wojny”. Taki zabieg prowadzi do zaskoczenia odbiorcy, podkreśla paradoks ludzkiej egzystencji. Sonet należy do gatunków wymagających zwięzłości i poetyckiej sprawności, pojawiają się więc elipsy, pominięcia części wypowiedzenia, które nie utrudniają zrozumienia tekstu („pokój - szczęśliwość; ale bojowanie byt nasz podniebny”).
Utwór wzbogacają także peryfrazy, czyli zastąpienie nazwy określonej osoby lub zjawiska, rozbudowanym opisem. Szatan jest w sonecie nazwany „srogim hetmanem ciemności”. Autor podkreśla paradoks ludzkiego życia przez oksymorony, celowe połączenia słów o przeciwstawnych znaczeniach („łakome marności”). Przemyślenia podmiotu lirycznego mają charakter przenośny, pojawiają się metafory („byt nasz podniebny, ten dom nasz - ciało - dla zbiegłych lubości”). Poeta zastosował także apostrofy („o nasz możny Panie!”, „jest nadzieja w tobie!”).
Podmiot liryczny stara się walczyć z pokusami i zagrożeniami, którymi wypełniony jest świat doczesny. Są one obecne wszędzie, atakują człowieka z trzech stron. Płyną z otchłani piekielnych, środowiska, w którym żyje osoba mówiąca, a przede wszystkim - z grzesznej natury ciała. Człowiek nie jest więc w stanie uniknąć pokus, musi nauczyć się im opierać. Całe ludzkie życie jest wypełnione wewnętrzną walką ze swoimi słabościami. Podmiot liryczny dostrzega odwieczne rozdarcie między Ziemią a Niebem, pomiędzy którymi zawieszony jest człowiek. Definiuje szczęście jako spokojną, harmonijną egzystencję. Nie jest to jednak możliwe w świecie, gdzie znaki działalności szatana są widoczne na każdym kroku. Sensem życia pobożnego człowieka jest walka ze złem, spełnianie woli bożej i głoszenie swoim postępowaniem jego przykazań.
W utworze te zmagania są określone jako wojna, co podkreśla ich powagę. Poddanie się pokusom i życie w grzechu podmiot liryczny porównuje do złożenia broni. Jest to największe tchórzostwo, przegrana bez walki. Wszystkie dobra doczesne przemijają, są jedynie chwilowymi zachciankami, którym nie można ulegać. Płynące z ich zdobywania korzyści są nieistotne, prowadzą do zepsucia duszy ludzkiej, przeznaczonej do wyższych celów. Utwór jest przykładem barokowego światopoglądu. W rzeczywistości przedstawionej w sonecie dominuje zło, z którym musi walczyć rycerz Chrystusowy. Ta misja jest sensem jego życia, został skazany na wieczne zmagania z pokusami świata doczesnego. Widoczne jest odejście od renesansowego światopoglądu, według którego wszechświat jest pełen boskiej harmonii i perfekcji.
Podmiot liryczny nie postrzega ludzkiego ciała jako świątyni dla duszy. Cielesna powłoka jest słabością, źródłem pokus, z którymi trzeba walczyć. Człowiek zostaje zmuszony do walki z własną naturą, prawdziwa pobożność wymaga skupiania się na wyższych wartościach, niż potrzeby ciała, które prowadzą do grzechu. Jedyną ochroną przed upadkiem moralnym jest wiara w życie pozagrobowe, które będzie nagrodą za sprawiedliwą egzystencję na ziemi. Walka ze złem nie należy do prostych zadań, podmiot liryczny dociera do skraju własnej wytrzymałości, obawia się, że ulegnie pokusom. Nie ma pewności, czy jest wystarczająco silny, aby spełnić swoją misję. Jego dusza jest niezniszczalna, mogłaby stawić czoła samemu szatanowi. Przeszkadzają jej w tym ograniczenia związane z ciałem, które jest łatwe do zniszczenia, podatne na pokusy. Człowiek przez całe życie jest rozdarty między pragnieniami duszy‚ a grzesznymi potrzebami cielesnej powłoki.
Osoba mówiąca poszukuje siły do walki i inspiracji w Bogu, dla którego toczy bitwę ze złem. Wierność stwórcy jest najwyższą wartością w życiu podmiotu lirycznego, jej zachowanie stanowi sens jego starań. Wygraną w wojnie z grzechem nie jest zbawienie duszy po śmierci, ale wytrwałość, nieskładanie broni w przypadku trudności. Osoba mówiąca jest bezgranicznie wierna Bogu, zachowuje posłuszeństwo nie zważając na nagrody i zaszczyty. Podmiot liryczny zdaje sobie sprawę, że Bóg ma zawsze rację, dlatego stosuje się do jego rozkazów, nawet jeśli ich nie rozumie. Tylko słuchanie woli Boga doprowadzi ludzkość do ostatecznego zwycięstwa nad szatanem, wprowadzającym chaos na ziemi.
Aktualizacja: 2024-06-27 19:34:27.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.