Kazimierz Moczarski jest znany między innymi jako twórca dzieła należącego do literatury faktu, czyli powieści „Rozmowy z katem”. W dziele tym przedstawia on swoje zapiski z rozmów z nazistą i oficerem SS, Jürgenem Stroopem, który między innymi nadzorował likwidację getta warszawskiego i tłumienie powstania, które wówczas wybuchło. W dziele tym Moczarski porusza niezwykle złożoną i skomplikowaną problematykę dotyczącą zła, jego źródeł oraz ludzi stających się katami.
Spis treści
Moczarski i Stroop zostali osadzeni w jednej celi nie przez przypadek. Moczarski był bowiem żołnierzem AK, więzionym przez władzę sowiecką, a umieszczenie Stroopa w jego celi było kolejnym elementem tortur. Stroop to nazista i kat, który przez okres wojny przyczynił się do okrutnych cierpień narodu Moczarskiego i jego ojczyzny. Stroop to zatem tytułowy kat, a Moczarski – jego pośrednia ofiara, chociaż w powieści zostają wspomniane także jego bezpośrednie ofiary, takie jak Żydzi walczący w powstaniu w getcie warszawskim. Problematyka ofiary i kata pokazuje, jak skomplikowane potrafią być relacje między ludźmi, których przypadkowo styka ze sobą los, i jak okrutni bywają oni dla siebie.
Moczarski, przebywając w jednej celi ze Stroopem, zajął się problematyką źródła zła, by lepiej zrozumieć, jak doszło do zbrodni II wojny światowej. W tym celu Moczarski wykorzystał marksistowską zasadę poznawczą, która mówi, że motywacja historyczna zazwyczaj leży w głębszych pokładach ludzkiej jaźni, że działają na nią ukryte siły, które należy odszukać. Moczarski mianowicie przyglądał się środowisku, w którym Stroop się wychował, mając nadzieję, że w ten sposób pojmie, co doprowadziło do ukształtowania się takiego właśnie zbrodniarza. Przyjął założenie, że ludzkie postawy polityczne są determinowane przez ich środowisko społeczne. Normy ideowe i kulturowe mają decydować o obraniu konkretnej drogi przez człowieka. Moczarski zdaje się znajdować potwierdzenie tej teorii właśnie w postaci typowego hitlerowca, jakim był Stroop, wraz z drogą, jaką przebył w strukturach SS.
W tekście niezwykle ważna jest problematyka osadzenia w więzieniu i ograniczenia wolności. Moczarski i Stroop znaleźli się w jednej wspólnej celi wbrew swojej woli, a dla Moczarskiego towarzystwo nazisty było także dodatkową, prawdziwą torturą. Z czasem jednak ciasna przestrzeń, z której nie było ucieczki, wymusiła na osadzonych bliskość, co z kolei zaowocowało zwierzeniami i opowieściami Stroopa. Pokazuje to, jak uwięzienie, konieczność dzielenia celi oraz wspólnego życia w niej zmieniają podejście i zmuszają do spojrzenia na sytuację z innej perspektywy, która nigdy nie mogłaby się zrodzić na wolności.
W utworze Moczarskiego istotna jest także problematyka spowiedzi zbrodniarza, jaką stanowią rozmowy Moczarskiego ze Stroopem. Stroop opowiada wówczas o swoich największych grzechach, takich jak likwidacja getta warszawskiego czy egzekucja amerykańskich lotników. Nie postrzega on ich jednak w kategorii zbrodni, lecz raczej rozkazów czy operacji do wykonania, by przywrócić porządek. Jego opowieść jest równocześnie dowodem popełnionych przez niego grzechów.
Aktualizacja: 2025-12-15 23:49:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.