Henryk Sienkiewicz jest znany przede wszystkim jako laureat Nagrody Nobla i twórca takich powieści historycznych jak „Ogniem i mieczem” czy „Potop”. Z czasem zaczął on jednak tworzyć też inne dzieła, takie jak na przykład powieść obyczajowa „Bez dogmatu”, która opowiada o losach młodego arystokraty, Leona Płoszowskiego, który nie potrafi znaleźć sensu w swoim życiu i przy okazji ma negatywny wpływ na swoją kuzynkę, Anielkę, w której się zakochuje. Dzieło to jest również określane jako powieść psychologiczna.
Spis treści
Co kryje się za takim określeniem jak powieść psychologiczna właśnie? To przede wszystkim odmiana powieści, w której głównym tematem pozostają przeżycia wewnętrzne bohatera – jego doznania, emocje i uczucia, punkt widzenia, relacje z innymi ludźmi oraz sposób odbierania i rozumienia świata. Fabułę kształtuje właśnie psychologia bohatera, a poświęcona jest ona zazwyczaj relacjonowaniu wewnętrznego życia i przeżyć danej postaci. Zazwyczaj pojawia się narracja trzecioosobowa lub taka prowadzona w mowie pozornie zależnej. Tego typu dzieła bardzo często przyjmują formę dzienników, pamiętników czy spisywanych wspomnień; pojawia się w nich też monolog wewnętrzny.
„Bez dogmatu” bywa określana jako dzieło obyczajowe, ale bez wątpienia da się w niej wskazać wiele cech powieści psychologicznej. Przede wszystkim będzie to fakt, że fabuła stanowi tutaj głównie pretekst do ukazania stanów psychicznych głównego bohatera, Leona Płoszowskiego. Sienkiewicz w tym celu wykorzystał formę intymnej narracji pierwszoosobowej, co odbiega od częstego rozwiązania w postaci mowy pozornie zależnej, widocznej między innymi w „Lalce” Prusa. Ta narracja jest obecna w dziennikach, jakie prowadzi główny bohater, w których zwierza się on czytelnikowi, prowadzi monologi i opisuje swój stan psychiczny, a także towarzyszące mu emocje. To forma tekstu bardzo charakterystyczna właśnie dla powieści psychologicznej.
Fabuła jest całkowicie podporządkowana stanom emocjonalnym Leona i jego kolejnym doświadczeniom. Jego romanse i uczucia, jakie żywi on do Anielki, definiują podejmowane przez młodzieńca działania, a czytelnik ma okazję poznać opinię Leona na ich temat, dowiedzieć się, jakie są jego zamiary i jakie emocje wzbudzają w nim konkretne osoby. Odbiorca może też zapoznać się z opinią bohatera na temat innych postaci i tego, co ma on zamiar dalej uczynić. W tym przypadku to właśnie emocje Leona są głównym punktem odniesienia dla wszystkich wydarzeń; brakuje tu zatem obiektywizmu, mimo wprowadzenia też listów ukazujących perspektywę innych bohaterów. Sienkiewicz skupia się zatem na analizowaniu kolejnych stanów psychologicznych Leona, ich szczegółowej analizie, a także pokazaniu, jak sam Leon postrzega kolejne uczucia, jakie nim targają. W ten sposób czytelnik otrzymuje niezwykle złożony i pogłębiony portret psychologiczny danego bohatera, który w tym przypadku jest także narratorem powieści „Bez dogmatu”.
Sienkiewicz stworzył zatem powieść psychologiczną w czasach, kiedy ten gatunek dopiero się kształtował. Dzięki temu czytelnik jest w stanie lepiej poznać Leona Płoszowskiego, dowiedzieć się więcej na temat jego stanu, a także zrozumieć, co tak właściwie kieruje bohaterem.
Aktualizacja: 2025-10-14 23:03:01.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.