Henryk Sienkiewicz jest znany przede wszystkim jako autor powieści historycznych, takich jak między innymi „Ogniem i mieczem”. W pewnym momencie skierował się on jednak w stronę powieści obyczajowej. Przykładem takiego dzieła jest powieść zatytułowana „Bez dogmatu”, w której Sienkiewicz opisał losy młodego Leona Płoszowskiego, człowieka pozbawionego właśnie autorytetów, zasad i kwestionującego wartości moralne.
Spis treści
Warto pochylić się nad tym, czym właściwie jest powieść obyczajowa. Stanowi ona odmianę powieści realistycznej, a jej popularność sięga XIX wieku, kiedy to utwory tego gatunku zaczęły się pojawiać w drugiej połowie stulecia. Taką powieść charakteryzuje narracja auktorialna w trzeciej osobie, chociaż Sienkiewicz wykorzystał narrację pierwszoosobową. Świat przedstawiony jest bardzo dokładnie i realistycznie opisany, a temat dzieła autor zazwyczaj znajduje poprzez obserwację codziennego życia. Utwór ma oddawać cechy charakterystyczne konkretnego środowiska, nie skupia się zatem na fabule i wartkiej akcji. Bohaterowie to zazwyczaj typowi przedstawiciele swojego środowiska, którzy uosabiają jego najważniejsze cechy, a napisanie tekstu zazwyczaj poprzedza staranna obserwacja danego otoczenia. Fabuła powinna mieć zamknięty charakter. Obiektywizm takiej powieści zazwyczaj zapewnia trzecioosobowy narrator wszechwiedzący. Autor nie stara się czytelnikowi sugerować żadnej opinii na dany temat. Oddawanie danego środowiska powinno być wierne realiom, a ich opis autentyczny, co pozwala na stworzenie bezstronnej i obiektywnej prezentacji. Dzięki temu mogą się one stać wiernym świadectwem swoich czasów.
„Bez dogmatu” to dzieło klasyfikowane właśnie jako powieść obyczajowa. Spełnia bowiem niektóre z założeń tego gatunku. Faktycznie jest to dzieło realistyczne, oparte na obserwacji środowiska klasy wyższej, wywodzącej się z arystokracji, rodów szlacheckich z majątkami, takimi jak właśnie Płoszów. Sienkiewicz sam należał do tej warstwy społecznej, zatem mógł do woli obserwować jej członków i wiernie oddać realia ich życia. „Bez dogmatu” to również dzieło, które powstało w okresie popularności powieści obyczajowej, kiedy to powstawały takie klasyki literatury jak „Lalka”. Świat przedstawiony w tekście jest również realistyczny i opisany szczegółowo, czytelnik może zatem dowiedzieć się wiele na temat życia takich osób jak Leon Płoszowski. Romansowa fabuła jest dla Sienkiewicza pretekstem do ukazania właśnie takiego świata i przedstawienia jego własnych cech. Zresztą sam romans również stanowi charakterystyczne zjawisko w wybranej grupie społecznej. Leon to typowy arystokrata, którego życie upływa na zabawie i rozrywkach, i który nie potrafi odnaleźć w nim sensu.
Sienkiewicz jednak odbiegł od kilku założeń powieści obyczajowej. Przede wszystkim wykorzystał intymną narrację pierwszoosobową zamiast obiektywnego narratora trzecioosobowego, dzięki czemu jego dzieło jest klasyfikowane jako powieść psychologiczna. Obiektywizm próbował zachować, wykorzystując do tego listy innych bohaterów. Leon to także zestaw cech samego Sienkiewicza, który oparł kreację głównego bohatera na własnych doświadczeniach. W tym przypadku ciężko zatem o bezstronną prezentację obecną w innych powieściach tego gatunku.
Aktualizacja: 2025-10-14 19:49:56.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.