„Jaszczur” to jedna z powieści autorstwa Honoriusza Balzaka, która z czasem stała się częścią jego słynnego cyklu zatytułowanego „Komedia ludzka”. W dziele tym opisane zostały losy młodzieńca, Rafaela de Valentina, który pragnie odebrać sobie życie po przegraniu pieniędzy w kasynie. Zdobywa on jednak cudowną skórę, czyli tytułowego jaszczura, który spełnia jego życzenia. Każde z nich powoduje jednak kurczenie się skóry, a gdy zniknie ona, Rafael ma umrzeć.
Sam koncept jaszczura spełniającego pragnienia i odbierającego zapłatę w postaci życia swojego właściciela słusznie może wydawać się magiczny i nadprzyrodzony. W rzeczywistości nie istnieją bowiem takie przedmioty o cudownych właściwościach. Jednak „Jaszczur” Balzaka to również dzieło, w którym obecny jest realizm.
Fantastyczne tło powieści to dla Balzaka pretekst do próby stworzenia analizy społeczeństwa paryskiego w czasach autorowi współczesnych. Szczególną uwagę zwracał on na młodych przedstawicieli prowincji, którzy przybyli do miasta, pragnąc sławy i bogactwa. To z kolei prowadzi Balzaka do ogólnych uwag na temat kondycji społeczeństwa, tego, co dla ludzi znaczy nędza i bogactwo, pożądanie pieniądza, a także sztuka, proces tworzenia, ambicja i sława. Rafael to bowiem ambitny artysta, który pragnie jednak pieniędzy i z czasem zaczyna rozumieć, że nie zdobędzie miejsca w świecie pisarzy i dziennikarzy.
Realizm w powieści dotyczy także osadzenia otworu w czasie i przestrzeni. Słowa bohaterów sugerują bowiem, że wydarzenia mają miejsce od razu po rewolucji lipcowej, zaś wszystko to dzieje się w Paryżu, szczegółowo opisywanej w dziele stolicy Francji. Pojawiają się zatem opisy takich miejsc jak dom Taillefera, kasyno, dom pani Gaudin, a także luksusowy pałac Rafaela. Balzac w ten sposób szczegółowo przedstawia czytelnikom świat przedstawiony, a także realia epoki i społeczeństwa, w jakim autor funkcjonował.
Rafael de Valentin to postać realistyczna, ale taka, którą da się określić mianem everymana, nie ma on bowiem pogłębionych i szczegółowo zarysowanych cech psychologicznych. Opisywany jest jako typowy reprezentant swojego środowiska i pokolenia, nie przypisano mu żadnych wyjątkowych i wyróżniających go cech. Rafael jest zatem człowiekiem przeciętnym, co dodatkowo podkreślają fantastyczne elementy fabuły. Jego pragnienia również są zwyczajne i przeciętne, bardzo realistyczne. Balzac w ten sposób przedstawia bardzo ogólną analizę dotyczącą natury ludzkiej i tego, co dzieje się z człowiekiem, gdy zyskuje dostęp do władzy i zasobów.
Istnieją przypuszczenia, że częściową inspiracją dla postaci Rafaela był sam Balzac, zatem można określić, że w dziele występują realistyczne wątki autobiograficzne. Jest to wyraźnie zaznaczone przede wszystkim w retrospekcjach Rafaela dotyczących jego skromnego życia w Paryżu, kiedy to próbował zyskać sławę jako pisarz. Jako wątki autobiograficzne wskazuje się też wystawną ucztę, w której bierze udział Rafael czy też wątek miłosny czy postaci kobiece, które miały swoje pierwowzory w faktycznie żyjących osobach.
W utworze pojawia się zatem realizm i jest on wyraźnie zaznaczony w wielu wątkach. Magiczne elementy są zatem jedynie tłem potrzebnym Balzakowi do przedstawienia swoich refleksji dotyczących kondycji natury ludzkiej ogólnie, a także społeczeństwa paryskiego, jakie miał on okazję obserwować. Wydarzenia rozgrywają się też w realistycznej scenerii, co sprawia, że czytelnik może dobrze się zapoznać z Paryżem współczesnym Balzakowi. To zatem ciekawa analiza w nadprzyrodzonym kostiumie, który jeszcze podkreśla wnioski płynące z opisywanych wydarzeń.
Aktualizacja: 2025-09-24 14:57:19.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.