„Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego” Adama Mickiewicza powstały w Paryżu w 1832 roku. Miały formę manifestu, skierowanego do Polaków przebywających na emigracji po upadku powstania listopadowego. Wieszcz chciał dodać im otuchy i wpoić podstawowe zasady polityczne i moralne, mające prowadzić do działania dla dobra ojczyzny.
Spis treści
Jak sugeruje tytuł, utwór składa się z dwóch ksiąg. Są one silnie ze sobą powiązane, a podsumowują je „Modlitwa pielgrzyma” oraz „Litania pielgrzyma”. Pierwszej z ksiąg autor nadał podtytuł „Księgi Narodu Polskiego. Od początku świata aż do umęczenia narodu polskiego”. Poeta prowadzi rozważania na temat roli wolności w dziejach całej ludzkości. Według autora, na początku świata istniała tylko wiara w jednego Boga, panowała wolność. Przez swoje niewłaściwe postępowanie, ludzie stracili otrzymaną od Boga łaskę. Na świecie rozpoczęły się rządy despotów. Od tego czasu, wszystkie narody musiały zmagać się z wojnami i niewolą. Jako przykład despotycznego ustroju, Mickiewicz podaje ustrój starożytnego Rzymu. Dowodem na to jest męczeńska śmierć Chrystusa, niesłusznie skazanego na ukrzyżowanie. To wydarzenie rozpoczęło jednak nową epokę w dziejach ludzkości - chrześcijaństwo. Dla jego wyznawców, najważniejszymi wartościami są wolność i uniwersalizm.
Poeta ocenia pozytywnie czasy średniowiecza, gdy dążono do zjednoczenia Europy za pomocą chrześcijaństwa i uniwersalnego języka - łaciny. Władcy kolejnych epok rozbili ten ład, co doprowadziło do licznych wojen oraz rozbiorów Polski. Rozdzielenie terenu ojczyzny pomiędzy trzech zaborców przypomina autorowi los ukrzyżowanego Chrystusa. Mickiewicz stwierdza, że Polacy otrzymali wyjątkową misję, przez swoje męczeństwo mają odkupić cały świat. Odzyskanie wolności przez Polskę będzie przypominało zmartwychwstanie Jezusa. Mickiewicz chce uświadomić emigrantów, że pełnią rolę apostołów, mających głosić idee patriotyzmu, poświęcenia i wolności.
Druga część utworu to „Księgi pielgrzymstwa polskiego”, składające się z dwudziestu czterech części. Mają formę nauk i przypowieści, które pełnią funkcję dekalogu dla polskich emigrantów. Jedna z przypowieści mówi o dużych okrętach i małym statku rybackim, które znalazły się na morzu w trakcie sztormu. Przez bezmyślność załogi, okręty zatonęły. Załoga statku rybackiego z pomocą kompasu cało dotarła do brzegu. Statek został uszkodzony, ale ocaleni mogli go odbudować. W utworze pojawia się również historia o nocnym pożarze w mieście. Część mieszkańców postanowiła zostać w łóżkach, inni bezczynnie stali w drzwiach, a nieliczni, poczciwi ludzie ruszyli do walki z ogniem. Było ich niewielu, dlatego miasto spłonęło. Zdołali jednak odbudować je, piękniejsze niż wcześniej. Za pomocą przypowieści, Mickiewicz starał się ukazać Polakom, że są stworzeni do działania, wyróżniają się na tle innych narodów i kiedyś powstaną z upadku.
Utwór powstał krótko po upadku powstania listopadowego. Mickiewicz chciał dotrzeć do skłóconego środowiska emigrantów, uciekających przed carskimi represjami. W swojej twórczości próbował dodać otuchy Polakom, którzy wiązali z powstaniem wielkie nadzieje na odzyskanie niepodległości. Poeta samodzielnie sfinansował wydanie „Ksiąg narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego” i zrezygnował z umieszczenia swojego nazwiska na okładce. Księgi osiągnęły jednak wielką popularność, były drukowane nielegalnie również w Polsce. Ich publikacja przyniosła Mickiewiczowi sławę w Europie. Utwór miał formę broszury, przypominającej formatem książeczkę do nabożeństwa. Mogło to wynikać z faktu, że początkowo Mickiewicz chciał zatytułować dzieło „Katechizm pielgrzymstwa polskiego”.
Księgi zostały napisane prozą poetycką. Poeta posłużył się stylizacją biblijną. Przesłanie utworu jest zgodne z religią chrześcijańską, pojawiają się sformułowania i konstrukcje, charakterystyczne dla Pisma Świętego. Historie opisane w „Księdze pielgrzymstwa polskiego” mają formę paraboli, znaczenie dosłowne ma mniejsze znaczenie, niż pouczenie moralne, które można z nich wyczytać. Utwór ma więc spełniać głównie funkcję dydaktyczną, uświadomić polskiej emigracji, że posiada ważną misję, której wykonanie zmieni losy całego świata. Mickiewicz zwracał się z prośbą o zachowanie zgody i gotowości do działania na rzecz ojczyzny. Porównywał losy Polaków do męki Chrystusa, oddającego życie, aby zbawić świat.
W księgach nie brakuje również słów krytyki wobec zaborców oraz innych państw europejskich. Austria, Prusy i Rosja zastają porównane do tłumu, który skazał Chrystusa na ukrzyżowanie. Sąsiednie państwa wykorzystały swoją potęgę, której nikt nie miał możliwości lub odwagi się sprzeciwić. Do postawy innych europejskich rządzących Mickiewicz odniósł się w przypowieści o płonącym mieście. Miastem, w którym wybuchł pożar, jest Europa, a ogień to despotyzm, przyczyna wszystkich konfliktów. Ludzie pogrążeni we śnie to Niemcy, w drzwiach bezczynnie stoją Francuzi i Anglicy, którzy nie pomogli Polsce. Nielicznymi poczciwymi mieszkańcami miasta są oczywiście Polacy, którzy nie ulegli zachodniemu materializmowi, ale dochowali wierności ideałom wiary i wolności.
Księgi poruszają dwa motywy literackie, kluczowe dla polskiego romantyzmu. Pierwszym z nich jest mesjanizm, teoria historiozoficzna przeniesiona do literatury polskiej przez Koło Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego. Odwołuje się do judaistycznej koncepcji Mesjasza, według której wybitna jednostka lub cały naród ma misję zbawienia świata przez własną ofiarę, cierpienie i śmierć. Z tego powodu jednostki umierają podczas walki zbrojnej, a narody cierpią w niewoli, aby zbawić zdemoralizowany świat. W utworze Mickiewicza pojawia się mesjanizm narodowy. Naród polski został ukrzyżowany przez rozbiory, aby odkupić grzechy ludzkości. Odzyskanie niepodległości będzie dla niego zmartwychwstaniem, które zbawi i oczyści wszystkie inne narody.
Mickiewicz odnosi się także do mistycyzmu. Jest to postawa zakładająca możliwość duchowego kontaktu z bóstwem i siłami pozaziemskimi. Mistycy stawiali poznanie duchowe ponad rozumowym, które uznawali za ograniczone. Dzięki silnym uczuciom, intuicji i szczerej wierze możliwe było nierozerwalne połączenie z Bogiem i naturą. Mickiewicz oparł wszystkie przemyślenia opisane w księgach na więzi człowieka z Bogiem, której naruszenie stało się źródłem wojen i niewoli. Jedyną drogą do przywrócenia ładu stało się więc ponowne zjednoczenie ze stwórcą.
Aktualizacja: 2023-09-11 17:53:56.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.